بستن راههای تخلفات علمی با عبور از کمیت گرایی (2)

بستن راههای تخلفات علمی با عبور از کمیت گرایی (2)

عوامل بروز تقلب و تخلف علمی در حوزه پژوهش

دکتر منتظر قائم، مدیر گروه ارتباطات اجتماعی دانشگاه تهران در خصوص علل بروز تقلب و تخلف علمی، با بیان این‌که علم و متن علمی محصول اجتماعی و جمعی است که با اقتصاد، سیاست، فرهنگ و بقیه نهادهای اجتماعی ارتباط دارد، به تخلفات علمی اشاره کرد و گفت: اتفاقاتی که در حوزه نظام دانشگاهی و علم رُخ می‌دهد تنها منحصر به پایان‌نامه فروشی و مقالات تقلبی و مقوله‌هایی از این دست نمی‌شود بلکه کل هستی اجتماعی علم در ایران در معرض آسیب و تهدید قرارگرفته است.

وی افزود: بنابراین اگر بخواهیم به مسأله تخلفات صورت گرفته در حوزه پایان‌نامه و مقاله و آسیبهای خاص بپردازیم باید لایه زیرین را به‌درستی درک کنیم چراکه شناسایی لایه‌های زیرین راه ورود به معلولها است.

منتظر قائم ضمن تأکید بر ضرورت استقلال علم از تمام نهادهای دیگر اجتماعی، تصریح کرد: علم و دانشگاه نمی‌توانند به‌صورت دولتی آغاز به کار کنند و به همین صورت ادامه حیات دهند، بالاخره باید دانشگاه بتواند استقلال حرفه‌ای و تخصصی خود را به میدان عمل وارد کند و پاسخگوی مستقیم و مأمور وار هیچ‌یک از ساختارهای قدرتی خارج از خود نباشد.

وی ادامه داد: داوری درباره چیستی و چگونگی علم و ارزیابی مربوط به متون و فعالیتهای علمی باید با ارجاع به کارکرد نهایی خود علم انجام شود.

مدیر گروه ارتباطات اجتماعی دانشگاه تهران با بیان این‌که ایدئولوژی اقتصادی و سیاسی بر حسب کشورهای مختلف متفاوت است، گفت: ممکن است در کشور ما به دلایل اجتماعی، سیاسی و اقتصادی در مسایل دانشگاهی درصدی وارد اعمال حاکمیتی شویم اما این درصد باید تک‌رقمی باشد. در واقع همان‌گونه که برای نهاد دین با درصدی کمی از بیرون می‌توانیم تعیین تکلیف کنیم علم نیز از این قاعده مستثنی نیست.

منتظر قائم توضیح داد: این در حالی است که علم و دانشگاه در ایران از منظر تصمیم‌گیری، سیاست‌گذاری، داوری، نظارت و ارزیابی باید تابع دستورالعمل و بخشنامه‌های خارج از خود باشند که متأسفانه طی چند سال گذشته این موضوع شکل اسف‌بار تری پیداکرده است.

وی با اشاره به انفجار جمعیت در دهه 60 و ورود این نسل به رده‌های آموزش در کشور و ورود فشار بر نظام آموزش‌وپرورش و دوره‌های مختلف دانشگاه، افزود: یکی از تراژدیهای تاریخ معاصر ایران تلاقی ورود این جمعیت به سنوات دانشگاهی در دوران آقای احمدی‌نژاد بود.

مدیر گروه ارتباطات اجتماعی دانشگاه تهران تصریح کرد: در دولتهای نهم و دهم، سیاستها به‌گونه‌ای اتخاذ شد که کمیت گرایی محض با اهداف سیاسی پوپولیست بدون توجه به کیفیت و نقشهای معرفتی و تمدنی علم و دانشگاه اتفاق افتاد. به‌عنوان‌مثال در دوره‌ای برای محدود کردن دانشگاه آزاد، دانشگاه پیام نور گسترش یافت و بنا بر شنیده‌ها بیش از دو هزار فرد به یک‌باره هیأت علمی شدند. دانشگاه آزاد نیز در نقطه مقابل آن به سمت تجاری‌سازی دانشگاهها حرکت کرد به‌گونه‌ای که این تجاری‌سازی به دانشگاههای مادر نیز کشیده شد.

منتظر قائم توضیح داد: ترکیب این موضوع با برخی حوادث آن سالها و ضرورت تصفیه آشکار و پنهان برخی از اعضای هیأت علمی و لزوم تزریق چند هزار نیرو، باعث شد تا یک چرخش نیرو در نظام دانشگاهی آغاز شود و تمام نسلهای متولدین قبل از دهه 60 در نظام دانشگاهی از اعتبار ساقط شوند.

مدیر گروه ارتباطات اجتماعی دانشگاه تهران با اشاره به تبعات این مسأله اظهار کرد: زمانی که آن انقلاب جمعیتی و گسترش کمیت گرایی با بی‌توجهی به کیفیت و اعتقاد به اصل مداخله دولت در تمام نهادهای اجتماعی ترکیب شود شرایطی را ایجاد می‌کند که از سویی مدرک به‌عنوان ابزاری برای استخدام و ضرورتی برای امرارمعاش شناخته‌شده و از سویی دیگر داشتن مدرک بالاتر برای ورود به بازار ازدواج و کسبشان اجتماعی الزامی به نظر می‌رسد.

وی با بیان این‌که اُفت استانداردها و سرکوب ارزشها و موازین و شأن اجتماعی دانشگاهیان موجب شد سر یک‌دو راهی قرار گیریم، گفت: از سویی گُنگ و بی‌معنا کردن تمام استانداردها برای رسیدن به اهداف کمی گرایانه که از نظر سیاسی مخرب، اپوزیسیونی، مقاوم، بی‌فایده و پرهزینه تفسیر می‌شود و از سویی دیگر برای دستیابی به شرایط مطلوب در دانشگاه و حوزه علم را باید با دموکراسی و گستردگی بیشتری مدنظر قرار می‌دادیم.

مدیر گروه ارتباطات اجتماعی دانشگاه تهران افزود: هم‌چنین در این راستا حفظشان اجتماعی دانشگاه، تحمل مخالف خوانی دانشگاهیان و حفظ استقلال دانشگاه الزامی بوده است.

وی تصریح کرد: در این دوراهی بیشتر تصمیماتی که اخذ شد به سمت کمی‌گرایانه، پوپولیست، تقلیل عامدانه و غیر عامدانه جایگاه و شأن استانداردها، معیارها و موازین علم و دانشگاه بود.

منتظر قائم با بیان این‌که در این راستا صدها مثال وجود دارد که طی دهه اخیر اتفاق افتاده و با آغاز به کار دولت تدبیر و امید متوقف و یا معکوس شده است، افزود: اما بسیاری از آنها به نام ضرورتهای پاسخگویی دانشگاه به مطالبات نسل جوان یا ضرورت پاسخگویی به افرادی که در این عرصه‌ها واردشده‌اند همچون پرونده بورسیه‌ها کماکان ادامه دارد.

وی با اشاره به این‌که دانشجو، استاد، مدیر، محقق و یک مرتبط با هستی علم، برای انجام فعالیتهای مرتبط سر دوراهی قرار می‌گیرد، گفت: این فرد اگر بخواهد تابع استانداردها، موازین، سختگیریها و آرمانگراییهای عالمانه قرار گیرد از بسیاری از مزایای مرتبط و پیوستن به جریان وسیع در حال پیشرفت محروم خواهد بود.

مدیر گروه ارتباطات اجتماعی دانشگاه تهران تصریح کرد: به‌عنوان‌مثال برای نگارش یک مقاله خوب نیاز به 500 نفر ساعت کار جدی است بنابراین اگر این مقاله با 50 نفر ساعت پیش رود قطعاً کیفیت لازم را نخواهد داشت. این موضوع برای فعالین حوزه علم دوراهی محسوب می‌شود. برخی ممکن است 500 نفر ساعت و برخی 50 نفر ساعت را انتخاب کنند. منبع: ایسنا