بررسی موارد اضطراری جواز دروغ

بررسی موارد اضطراری جواز دروغ

ضرورت و اضطراری که دروغ‌گویی را مجاز می‌شمارد و به‌اصطلاح مصلحت‌آمیز است به شرح زیر موردبررسی قرار می‌گیرد؛

1.اصلاح ذات بین:

یکی از ضرورتهایی که دروغ‌گویی را مجاز می‌کند، زمانی است که میان دو نفر به‌ویژه همسران اختلافی پیش‌آمده که موجب طلاق می‌شود. پس دراین مورد می‌توان دروغ گفت. امام صادق(ع) درباره جواز دروغ برای اصلاح بین مردم فرموده است: «ان الله احب الکذب فی الاصلاح… و ابغض الکذب فی غیر الاصلاح، خداوند دروغ گفتن را در مورد اصلاح بین مردم‌دوست دارد.»[1]

2.دفع شر ستمگران:

امام صادق(ع) درباره این ضرورت فرموده است: «الکذب مذموم الا فی امرین: دفع شر الظلمه و اصلاح ذات البین، کذب بد است مگر در دو مورد: با دروغ شر ظالمی را از خود یا از دیگران دفع کند یا با دروغ بین دو نفر اصلاح ایجاد کند».[2]

3.دروغ برای دفع ضرر جانی، عرضی و مالی سنگین و غیرقابل‌جبران:

انسان به خاطر ضرر جانی، ناموسی و مالی سنگین می‌تواند دروغ بگوید. مراد از ضرورت ضرر مالی این است که ضرر چنان سنگین است که تحمل آن دشوار باشد. اما ضررهای ناچیز موجب جواز دروغ نیست.

بنابراین، اگر مراد از مصلحت همان منفعت باشد چنین امری موجب نمی‌شود تا بتوان به‌عنوان ضرورت دروغ را مجاز دانست. ازاین‌رو مراجع تقلید در استفتاهای خویش می‌فرمایند: «دروغ مصلحتی» به معنای رایج نزد مردم- که درواقع «دروغ منفعتی» است- حرام است. موارد جواز دروغ در اسلام مشخص است؛ ازجمله آنها وجود مصلحت اهم مثل حفظ جان مؤمن و یا رفع نزاع بین دو مسلمان است.[3]

پس فلسفه و حکمتی که باعث می‌شود برخی از اقسام دروغ جایز شمرده شود، وجود مصلحت برتری، همچون حفظ منافع معنوی مؤمنین، سلامت و امنیت جامعه ایمانی و خانواده است که در آن موارد بر مفسده دروغ‌گویی ترجیح می‌یابد. دراین صورت اگر دروغ گفتن باعث حفظ یک مصلحت مهم‌تری در بین می‌شود مثل آنکه اگر دروغ گفته شود باعث می‌شود با افشاء نکردن راز یک مؤمن جان یا مال و یا آبروی او حفظ گردد، دراین صورت دروغ گفتن اشکال ندارد.[4]

ازنظر اسلام گاه حتی راست گفتن بدتر از دروغ گفتن است؛ زیرا شری را موجب می‌شود که نمی‌توان از ضرر آن در امان ماند. امام رضا(ع) می‌فرماید: همانا شخصی در حق برادر مسلمانش سخن راستی می‌گوید که با این گفتار، او را گرفتار می‌کند، پس نزد خدا از دروغ‌گویان است و همانا شخصی در حق برادر مسلمانش دروغی می‌گوید که با آن دروغ، از او دفع ضرر می‌کند؛ پس نزد خدا از راست‌گویان است.[5]

امام صادق(ع) می‌فرماید: هر مسلمانی که از او درباره مسلمان دیگری بپرسند و او راست بگوید و بدین ترتیب زیانی به آن مسلمان برساند، از دروغ‌گویان به شمار خواهد رفت و هر که درباره مسلمانی از او بپرسند و او دروغ بگوید و بدین ترتیب به آن مسلمان نفعی برساند، نزد خداوند از صادقان شمرده خواهد شد.[6]

پیامبر اکرم(ص) به حضرت علی(ع) وصیت فرمود: «ان الله احب الکذب فی الصلاح و ابغض الصدق فی الفساد؛ همانا خداوند دروغ به مصلحت و خیر را دوست دارد و از راستی که فساد در پی داشته باشد، متنفر است»[7]

امام صادق(ع) نیز فرموده است: «الکلام ثلاثه صدق و کذب و اصلاح بین الناس؛ کلام سه قسم است؛ راست و دروغ و کلامی که باعث حل اختلاف بین مردم می‌شود.»[8]

پی‌نوشتها؛

[1] میزان الحکمه، عنوان 3466، حدیث 17474

[2] همان، حدیث 17476

[3] امام، استفتائات، ج 2، گناهان کبیره، س4؛ و منابع دیگر.

[4] ر.ک؛ ترجمه جامع السعادات، مرحوم نراقی، ج2، بحث دروغ- اصول کافی، ج 2، باب الکذب- میزان الحکمه، ج 117 ص 5119 با ترجمه فارسی، عنوان 457

[5] وسایل شیعه، ج12، ص 255، 16239

[6] میرزا حسین نوری، مستدرک الوسائل، ج9، ص 95

[7] حر عاملی، وسایل الشیعه، ج12، ص 252، ح 16229

[8] کلینی، کافی، ج2، ص 341، ح

منبع؛ پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه