بانکداری و چک در دوران باستان
بانکداری و چک در دوران باستان
بانکداری و چک در دوران باستان
بانکداری در دوره پیش از اسلام، بهخصوص دوره ساسانی اهمیت زیادی داشته است. مراکزی همچون بانکهای امروزی وجود داشتهاند و در آنها کارهای بانکی از قبیل قرضه، برات، چک و … صورت میگرفته است. همچنین مالیات و خراج نیز از طریق واریز سکههای طلا به حسابهای دولت هخامنشی پرداخت میشد.
به دلیل اینکه در دوران هخامنشی هیچگونه دروغگویی و جعل اسناد مخالف تعلیمات زردشت بود و اصولاً مفاهیم تعریفنشدهای بودند هیچگونه رسیدی از بابت پرداخت مبالغ صادر نمیشد و دقیقا به همین دلیل در کاوشهای باستانی هیچگونه رسیدی پیدا نشده است. البته برخی از محققان معتقد هستند که صدور رسید در بانکهای هخامنشی مرسوم بوده است ولی در جریان حمله اعراب و خاکبرداری 10 متری از سراسر ایران این آثار منهدم شدهاند. قدیمیترین شکل بانکداری را در بینالنهرین در دوره هخامنشیان سراغ داریم که عمدهترین مرکز سکونت یهودیان بود و در آنجا یهودیان عهدهدار امور بانکداری بودند. مدارکی هم از این ناحیه بهدستآمده که کاملاً حکم چک دارد.
دراین چک فرمانروای مصر که یکی از خراجگزاران هخامنشیان بودند مالیات خود را با این چک پرداختنموده است. کلمه «بانک» هم در آن زمان مصطلح بود و لغت «چک» نیز از همان زمان متداول شده که تا امروز باقیمانده است. در نوشتههای دوره ساسانی به زبان پهلوی لغت چک راداریم و همین واژه از ایران به زبانهای دیگر جهان راهیافته است. مسلماً چک در طول تاریخ روندی داشته است اما سیر روند آن را نمیدانیم. فقط میتوان گفت که هر چه بوده از ایران شروعشده است.
لازم به ذکر است که صدور چک بیمحل در دوران ایران قبل از اسلام به دلیل تعلیمات روحانی زردشت ممکن نبود و تاریخ حتی یک مورد صدور چک بیمحل توسط هخامنشیان سراغ ندارد. تنها پس از حمله اعراب بود که صدور چک بیمحل مرسوم شد. محققان براین باورند که اگر اعراب به ایران حمله نمیکردند اکنون بشریت و در رأس آنها ایرانیان مشکلی بانام صدور چک بیمحل نداشتند. از دیگر امور مهم بانکی، برات است. برات چیست و از چه زمانی در ایران متداول شد؟ دکتر بیان شیرینی که تخصص وی بیشتر تاریخ دوره مغول است، توضیح میدهد که برات همان حواله است. در دوره مغول، از مرکز یا از مراکز ایالات «برات» مینوشتند و آن را به دست مأمورانی میدادند.
مسلماً این رسم نیز از دوران هخامنشیان مانده بوده است و در حمله اعراب از بین رفته است. این مأموران با در دست داشتن حواله موردنظر موظف میشدند باج یا عوارض یا وجه نقدی یا جنسی از کسی یا سازمانی یا جایی بگیرند. به این حواله برات میگفتند.
برات همچون موارد دیگر در دوره مغول روند خطرناکی پیدا کرد. هر دولتمدار یا محصل مالیاتی میتوانست برات بنویسد. بهاینترتیب، یک نفر ممکن بود از یک دایره یا شخص بهخصوص چندین برات دریافت کند و موظف شود مطالبات مختلف جنسی یا نقدی این براتها را پاسخگو باشد. توجه داشته باشید که این روند خطرناک در دوران پیش از اسلام وجود نداشت و این مشکل پس از حمله اعراب و مغولها به وجود آمده بود؛ زیرا گفتار نیک مانع از ایجاد این مشکلات در دوران ایران پیش از اسلام میشد. این مسأله مثل موارد دیگر موجب اغتشاش شد تا سرانجام با اصلاحات غازان خان یا به عبارتی اصلاحات خواجه رشیدالدین فضلالله مسائل مربوط به برات را سامان داد.
منبع؛ وبسایت بنکر