بازپژوهی بیع اموال غیرمادی در فقه اسلامی و حقوق ایران

بازپژوهی بیع اموال غیرمادی در فقه اسلامی و حقوق ایران

نویسـندگان: مجیــد رضــایی دولتی،‌ سیدمحمدهادی قبولی درافشان

چکیده

قانون مدنی در ماده 338 به پیروی از گروهی از فقیهان امامی، بیع را به «تملیک عین به‌عوض معلوم» تعریف کرده است. از آنجا که کلمه «عین» در اصطلاح فقیهان امامی در مقابل «منفعت» و «حق» و از دیدگاه برخی فقیهان اهل سنت در مقابل «دِین» به ‌کار رفته، این سؤال مطرح می‌شود که آیا اموال غیرمادی هم می‌تواند در قالب عقد بیع منتقل گردد؟ اگر پاسخ به این سؤال مثبت باشد، می‌توان با اجرای احکام و قواعد مربوط به بیع در این موارد، ضمن پیش‌گیری از صدور آرای متفاوت ناشی از اختلاف‌نظر در این زمینه، موجبات یکپارچگی قواعد حقوقی را فراهم آورد. این جستار با نقد و بررسی فقهی و حقوقی مفاهیم اساسی بیع، عین، مال و حق، به این نتیجه دست‌یافته است که با توجه به عرفی بودن حقیقت بیع و مالیت داشتن برخی از اموال غیرمادی از دیدگاه عرف امروزی و گسترش مفهوم عین به‌منظور دربر گرفتن امور غیرمادی و ناسازگاری آن با مفهوم حقیقی عین، باید در تعریف بیع تجدیدنظر کرد و با اعتقاد به عدم لزوم عینیت مبیع، هم‌چون برخی از فقیهان حنفی، شافعی و حنبلی به‌جای واژه عین در تعریف بیع از واژه مال استفاده نمود و از این طریق به تشخیص عرف نیز ترتیب اثر داد.

کلیدواژگان: بیع، عین، اموال غیرمادی، حق، فقه اسلامی، حقوق مدنی

دوفصلنامه علمی- پژوهشی فقه مقارن، شماره 7 بهار و تابستان 1395