اولین وکلای زن ایران
اولین وکلای زن ایران
اولین وکلای زن ایران
افراد بسیار کمی حتی در میان وکلا از این موضوع اطلاع دارند که اولین وکلای زن ایران چه کسانی بوده‌اند. خدیجه کشاورز، کاترین سعید خانیان و مهرانگیز منوچهریان سه وکیل زن ایرانی هستند که اگرچه از برخی جنبه‌های زندگی‌شان، اطلاعات اندکی در دست است اما بدون شک مسیر وکالت زنان در سالهای بعد با تلاش، انگیزه و اراده آنها هموارشده است؛ به‌نحوی‌که اکنون آمارها نشان می‌دهد از کل شرکت‌کنندگان در آزمون وکالت سال ۸۵، حدود ۴۱ درصد را خانمها تشکیل می‌دهند.
خدیجه کشاورز؛ اولین وکیل زن ایران ازنظر تقدم زمانی
خدیجه کشاورز به لحاظ تقدم زمانی اولین وکیل زن ایران محسوب می‌شود که در ۲۱ فروردین سال ۱۳۱۶ پروانه وکالت پایه دو دریافت کرد. گفته می‌شود هنگامی‌که وی درخواست پروانه وکالت داده بود یک عضو کانون وکلای آن دوره- که تحت نظارت دادگستری بود- اعتراض کرد که اگر قرار باشد زنی پروانه وکالت بگیرد من از ادامه شغل وکالت معذورم اما رییس هیأت مدیره یعنی سیده‌اشم وکیل پروانه وکالت خانم کشاورز را می‌پذیرد.
وی که گفته می‌شود فردی بسیار سخت‌کوش، محکم، بااراده و مصمم بوده و در همه امور با همسرش همکاری و همراهی نزدیک داشته، متولد سال ۱۲۸۳ در ناحیه سه حسن‌آباد است. او دکترای حقوق خود را از دانشکده تولوز گرفت و عنوان پایان‌نامه او «کار زنان و کودکان در امور کارگری در ایران» است.کشاورز در سال ۲۴ به دلیل این‌که نتوانسته بود در فاصله سالهای ۱۶ تا ۲۴ وکالت کند، درخواست تمدید پروانه پایه دو می‌دهد و در ۹ مهرماه سال ۲۵ تقاضای پروانه وکالت پایه‌یک می‌کند. وی در متن درخواست خود با توضیح این‌که «یک‌بار در سال ۱۳۱۶ و پس‌ازآن در سال ۱۳۲۴ تقاضای پروانه وکالت دادگستری کردم متأسفانه برخلاف قانون به این‌جانب پروانه درجه‌دو وکالت دادگستری داده‌اند؛ اینک تقاضا دارم مقرر فرمایید که پروانه پایه‌یک که قانونا استحقاق آن رادارم صادر شود.» در پاسخ درخواست عنوان می‌شود که «چون دکتر در حقوق است و در تاریخ ۲۵ تیرماه ۲۵ دو سال سابقه وکالت او تکمیل می‌شود؛ بنابراین صدور پروانه موردتقاضا بر طبق شق ۳ ماده ۳ قانون وکالت بلامانع است» به‌این‌ترتیب در ۲۵ مهر سال ۲۵ با صدور پروانه پایه‌یک او موافقت می‌شود. او باوجود موانع فرهنگی بسیار آن زمان به اشتغال به حرفه وکالت دادگستری اصرار می‌کند و در تحولات آن زمان نیز نقش داشته است؛ همسر وی فریدون کشاورز مدتی در کابینه قوام‌السلطنه وزیر فرهنگ بود که پس از ترور محمدرضا شاه از کشور متواری شد و کشاورز نیز همراه همسرش به کشورهایی مانند فرانسه، عراق، الجزایر و نهایتاً سویس رفت. وی در دهه ۶۰ در خارج از ایران درگذشت.
کاترینا سعید خانیان؛ وکیل سفارت شوروی
از کاترین سعید خانیان اطلاعات بسیار کمی در دست است. بااینکه زمان دقیق گرفتن پروانه وکالت او در دست نیست اما شنیده‌ها حاکی از آن است که وی دومین وکیل زن ازنظر تقدم تاریخی محسوب می‌شود.
گفته می‌شود که وی با سفارت شوروی همکاری داشت و وکیل شوروی بوده است و وکالتهای دادگاهی را نمی‌پذیرفت. سعیدخانیان به زبان روسی تسلط داشت و حدود سال ۱۳۱۰ یعنی ده دوازده سال پس از انقلاب کبیر روسیه که حدود سال ۱۹۱۸ بود فارغ‌التحصیل شد. البته به نظر می‌رسد که او بیشتر از کشاورز کار وکالت را به شکل عملی انجام داده است اما زیاد در ایران فعالیت نداشته و بعدها نیز به پاریس می‌رود.
مهرانگیز منوچهریان؛ برنده دو جایزه بین‌المللی
اگرچه مهرانگیز منوچهریان اولین وکیل زن ایران به لحاظ زمانی نیست اما ازنظر ابعاد کاری و فعالیتهای حرفه‌ای می‌تواند شاخص‌ترین چهره در میان این سه زن باشد. وی به دلیل فعالیتهایش برنده جایزه صلح حقوق بشر سازمان ملل متحد در سال ۱۹۶۸ و برنده جایزه صلح مرکز صلح جهانی از طریق حقوق ارسال ۱۹۷۱ بوده است. مهرانگیز منوچهریان متولد اول مهرماه ۱۲۸۵ در مشهد است و تاریخ مرگ او ۱۴ تیرماه ۱۳۷۹ است. او مدرک دکترای خود را در رشته حقوق قضایی (جزا) در سال ۱۳۴۱ از دانشگاه تهران می‌گیرد و پایان‌نامه خود را با موضوع جرایم اطفال- طرح تأسیس محاکم اختصاصی اطفال ارائه می‌دهد. وی در مهرماه ۳۶ درخواست می‌کند که کانون وکلای ایران جهت مطالعه در محاکم اختصاصی اطفال و بنگاههای وابسته با آن نهاد او را به کشورهای فرانسه، انگلستان، اسپانیا، سوئیس، بلژیک، ایتالیا، آلمان، هلند و کشورهای متحد آمریکا معرفی کند.
منوچهریان در سال ۳۶ پروانه وکالت پایه‌یک دریافت می‌کند و طی سالهای ۲۷ تا ۶۱ وکیل پایه‌یک دادگستری و مشاور حقوقی محسوب می‌شده است. او سناتور انتصابی مجلس سنا در سالهای ۱۳۴۲ تا ۱۳۵۱ و مشاور حقوقی و جرم‌شناس در کانون هدایت کودک وابسته به انجمن ملی حمایت کودکان در سالهای ۱۳۴۱ تا ۱۳۴۵ بوده است. اسناد موجود در پرونده وی نشان می‌دهد که در آبان سالهای ۳۴ تا ۴۱ و ۴۴ تا ۵۵ و ۵۷ تا ۵۹ پروانه وکالت وی تمدیدشده است. وی در جلسه ۱۳ تیرماه ۱۳۴۷ هیأت مدیره کانون وکلا به عضویت کمیسیون بین‌المللی کانون وکلا انتخاب شد. درحالی‌که گفته می‌شود در آن زمان زنان را در کانون وکلا نمی‌پذیرفتند.
در کتاب «سناتور؛ فعالیتهای مهرانگیز منوچهریان بر بستر مبارزات حقوقی زنان در ایران» نوشته احمدی خراسانی و پروین اردلان که در سال ۸۲ به چاپ رسیده است، درباره سوابق وی آمده است: او مسلط به زبان فرانسه و انگلیسی و آشنا به زبانهای آلمانی و عربی بوده، دبیر فلسفه و روانشناسی در سالهای ۱۳۱۷ تا ۳۲ در دبیرستانهای تهران و دانشسرای عالی- استاد حقوق جزا در سالهای ۴۳- ۴۷ در موسسه عالی حسابداری، استاد حقوق در بخش قضایی و مشاوران اجتماعی دانشگاه ملی ایران ۴۵- ۴۶، استاد مرکز آموزش سازمان امور استخدامی کشور در سالهای ۴۸- ۵۰ بوده است.
همچنین عنوان‌شده است که وی مؤسس و رییس و بعدها عضو اتحادیه زنان حقوقدان ایران بوده است که به قول توران شهریاری، کارآموز وی این اقدام منوچهریان یکی از اجتماعات بسیار مهم محسوب می‌شد که در آن بیش از ۵۰ زن حقوقدان از سراسر جهان به تهران آمدند و جلسه جهانی زنان حقوقدان در ایران تأسیس شد.
او همچنین عضو کانون وکلای دادگستری ایران از سال ۲۸، عضو اتحادیه بین‌المللی وکلای دادگستری، عضو اتحادیه بین‌المللی زنان حقوقدان، رییس افتخاری مادام‌العمر اتحادیه بین‌المللی زنان حقوقدان از سال ۱۹۶۳، عضو مرکز صلح جهانی از طریق حقوق، عضو انجمن آمریکایی حقوق بین‌المللی، عضو کمیته مکاتبات وابسته به شورای ملی زنان آمریکا، مؤسس و رییس سازمان داوطلبان حمایت خانواده، عضو انجمن بین‌المللی حقوقدانان، عضو اتحادیه بین‌المجالس و اولین زن عضو هیأت منصفه مطبوعات بوده است.
منوچهریان در 26 کنفرانس شرکت کرد و 39 عنوان ترجمه و تألیف و 15 مورد ترجمه میثاقهای بین‌المللی از وی برجا مانده است.
شهریاری: نسل مادربزرگها راه دانشکده حقوق را بر روی زنان گشودند
توران شهریاری که خود ششمین وکیل زن ایران محسوب می‌شود و دوره کارآموزی‌اش را نزد منوچهریان گذرانده می‌گوید: مهرانگیز منوچهریان راه دانشکده حقوق را بر روی زنان گشود و درنتیجه ممارست آنها رشته‌ای به نام حقوق جزا به‌خصوص برای کودکان بزهکار در دانشگاه ملی (شهید بهشتی) ایجاد شد و منوچهریان اولین زنی است که در دانشگاه تهران حقوق ایرانی را خوانده بود.وی با اشاره به این‌که اکنون درصد زنان شرکت‌کننده در آزمونهای وکالت و اختبار افزایش‌یافته که نتیجه تلاشهای این سه نفر است می‌گوید: تعداد زنان بیش از 30 نفر در سال 42 نبود. منوچهریان یک کتاب در انتقاد از قوانین به لحاظ حقوق زن به چاپ رساند که اولین کتابی است که یک زن حقوقدان نوشته است.وی با اشاره به این‌که منوچهریان زنی بود که به خاطر ماده 14 قانون گذرنامه از مقام سناتور استعفا کرد گفت: وقتی او از سمت سناتوری استعفا کرد، اشرف هم خوشش آمد که او دیگر سناتور نیست. در آن زمان اشرف نمی‌خواست زنی بالاتر از او باشد و به همین دلیل اجازه نداد که افتخارات او رو شود.
شهریاری بابیان این‌که آنها نسل مادربزرگها محسوب می‌شوند، می‌گوید: بیشتر فعالیت آنها فرهنگی بود و مسلماً آگاهی و اطلاعات زنان در حال حاضر به دلیل گسترش ارتباطات بین‌المللی بسیار بیشتر است. در آن زمان کار زن را خیلی جدی نمی‌گرفتند ولی اینها رفتند و مقاومت کردند.
منبع: موسسه حقوقی و داوری صنعت‌کاران