انعقاد عقد نکاح به‌صورت تلفنی
پرسش:

آیا زن و مرد می توانند از راه دور از پشت تلفن صیغه عقد را خوانده و به عقد دایم هم درآیند؟پاسخ: قانون در این باره سکوت کرده و حکم خاصی ندارد، اما ظاهراً با رعایت سایر شرایط قانونی یک ازدواج صحیح، که بخشی از تشریفات حقوقی یک عقد است ـ بلامانع به نظر می رسد.

حال، صرف نظر از اینکه چگونه امکان دارد شاهدان بتوانند تلفنی شهادت دهند و پدر دختر بتواند تلفنی اجازه اش را رسمیت بخشد، نکته مهم این است که، اگر طرفین بدون ملاقات حضوری و یا مشاهده قبلی یکدیگر بخواهند این عقد ازدواج دایمی را به ثبت برسانند، درست همانند ازدواجهای اینترنتی که در سالهای اخیر باب شده است، تبعات فراوان فرهنگی، اجتماعی و نهایتاً قضایی خواهد داشت.


اینکه قانون در این‌گونه موارد منعی ایجاد نکرده، الزاماً به معنای صحیح و عقلانی بودنِ این چنین ازدواجهایی نیست. کما اینکه اگر در پاسخ به سؤالی کلی که می پرسد «می شود یا نمی شود؟» بگویم «می شود»، الزاماً به معنای آن نیست که هر کاری را که می شود انجام داد، انجام بدهیم؛ بدون اینکه جوانب مختلف آن را بررسی و کمی تأمل کنیم.
فارغ از مباحث حقوقی و آنچه که قانون اعلام می کند و یا در مواردی نظیر این پرسش، سکوت می کند؛ این مسأله قابل درک نیست که بدون گفت وگو با همسر آینده وتبادل نظر درخصوص علایق، احساسات و اعتقادات و بدون مشاهده رفتارها، برخوردها و شخصیت فردی و اجتماعی دیگری، چگونه می توان تن به یک عقد ازدواج دایم داد!؟ آن هم در شرایطی که با رعایت تمام این ملاحظات نیز، گاهی مسائل و مشکلاتی بروز می کند که هرگز پیش بینی اش نمی کردیم و باقی قضایا که ناگفته پیداست؛ جدل، دعوا، توهین، افترا، قهر، دادگاه، وکیل، قاضی، حکمِ طلاق و….
 با این اوصاف، باز هم می توان هر کاری که می شود و می توانیم را انجام دهیم؟!
وگرنه ما با «می شود»‌ها مشکلی نداریم و می شود چشم ها را بست و تعداد این «می شود»‌ها را افزایش هم داد؛ ولی نمی دانیم در این صورت با افزایش روزافزون آمار طلاق چه باید کرد؟

شاهد مثال از این «می شود»ها، خبری است که چندی پیش اکثر رسانه‌های نوشتاری و شنیداری و دیداری، با آب و تاب منتشرش کردند:

دخترعمو و پسرعمویی در یکی از شهرهای جنوبی کشور عقدشان را در آسمانها منعقد کردند!

آنها که با بالن به آسمان پرواز کرده بودند، از طریق بی سیمی که نزد عاقد بود، خطبه عقد را شنیده و «بله» را گفتند و…!
بله، می شود در شرایطی که تمامی پزشکانِ ژنتیک و غیرژنتیک، ازدواجِ فامیلی را خطرناک و با عواقب ناگوار ارزیابی می کنند، چنین ازدواجی را صورت داد، آن هم در آسمانها که خدای ناکرده مَثَل های ایرانی نصفه نیمه اجرا نشود!

اما آیا می شود عواقب آن را نادیده گرفت؟ می شود زجر و رنجهای فرزندان معلولی که از چنین ازدواجهایی به دنیا می آیند را مهم ندانست!؟

می شود هزینه های ملی، اجتماعی و خانوادگی چنین ازدواجهایی را طبیعی شمرد؟ و «می شود»های دیگر که نمی شود گفت!
هزاران ازدواج غیابی و دوری عروس و داماد به انگیزه رفتن به خارج از کشور را در نظر بگیرید و هزاران پرونده تشکیل شده در دادگاهها را نگاه کنید تا جای خالی روانشناسان و جامعه شناسان برای تبیین ازدواج های غیابی و غیره مشخص شود.


ترفندهای ناراضیان از این ازدواجها که با انگیزه سطحی و زودگذرِ زوج برای اختیار همسری ایرانی و یا زوجه در صرف رهایی از این کشور منعقد می شوند را در اعلام مجهول المکان بودن مرد، هنگامی که امکان سفر زن به خارج از کشور را فراهم نمی کند، فراموش نکنیم که باز هم به دلایل اجتماعی از یک راهکار استثنایی حقوق، استفاده نابجا شده است. جای مفهومی به عنوان «جامعه شناسی حقوقی» در تحلیل این‌گونه از مسائل خالی است.

یکی از نمونه آرای فراوان در این زمینه، رأیی است که مرد مقیم آلمان، نه دعوت نامه برای زن می فرستاد و نه خود به ایران بازمی‌گشت؛ و سرانجام وقتی دعوت دفتر امور مهاجران در آلمان که پیگیر مهاجرت خانم به آلمان بود را اجابت نکرد، زن عقد کرده بعد از هفت سال مبادرت به تقدیم دادخواست برای طلاق کرد.
 وکالت در عقد نکاح
پرسش: اگر شخصی از طرف پسری وکیل شده که دختری را به عقد او دربیاورد، ولی آن دختر را به عقد خود در بیاورد؛ حکم این عقد چیست؟
پاسخ: اگر قرار باشد صرفاً براساس قوانین موجود نظر بدهم، باید بگویم اگر قصد و رضایت طرفین باشد و دختر هم تمام و کمال راضی باشد و مراتب و تشریفات قانونی هم طی شده باشد، این عقد صحیح است. اما ناگفته پیداست که اخلاق، وجدان و عرف، چنین حرکت و اقدامی را از سوی هر که باشد، نمی پسندد و برنمی تابد. (حتی برخی قایل به حرام بودن کار آقای وکیل هستند) هر چند شخصاً تصور می کنم در دنیای امروز که دنیای ارتباطات است، دیگر برای خواستگاری کردن از یک دختر، نیازی به پیک و کبوتر نامه بر و پیغام و پسغام نیست.

واقعه نکاح سابق 
 پرسش: دادگستری طی حکمی مردی را ملزم می کند تا در دفتر ازدواج حاضر شده و رضایت خود را به ثبت ازدواج با زن مشخصی اعلام کند و دفتر را امضا کند. مرد راضی به ازدواج نیست، ولی دفتر ازدواج بنا به دستور دادگاه، بدون حضور مرد و تحقق ایجاب و قبول مبادرت به ثبت واقعه ازدواج زن و مرد مزبور نموده است. آیا این ازدواج از لحاظ قانون مورد قبول است و شرایط ازدواج قانونی را دارد و آیا رابطه حقوقی زوجین در این نوع ازدواج برقرار می شود؟
پاسخ: اگر چه عقد نکاح نیز مثل سایر عقود بدون قصد و رضا باطل یا غیرنافذ است اما در این مورد به نظر می رسد قاضی، مرد را به ثبت ازدواجی که در گذشته به وقوع پیوسته اجبار
 می کند، نه به عقد نکاحی که تازه قرار است منعقد شود.
ضمناً دادگاه زمانی الزام می کند که نکاح صحیح واقع شده و ثبت موجه است. بنابراین الزام دادگاه به ثبت، جنبه «اعلامی» دارد و نه «تأسیسی»


منبع: کتاب مجموعه پرسش و پاسخهای حقوقی در امور خانواده 4
معاونت آموزش قوه قضاییه، انتشارات جاودانه سال 1387
سال برداشت مطلب مردادماه 95