امور خانواده (فسخ عقد نکاح)

امور خانواده (فسخ عقد نکاح)

قسمت سوم

همواره بحث پیرامون حقوق زن و شوهر در خانواده مورد اهمیت بوده لذا دنیای حقوق به طرح پرسش و پاسخهایی در رابطه با فسخ عقد نکاح پرداخته که امیدواریم مفید واقع شود.

آیا فسخ به خاطر تغایر مدرک تحصیلی امکان دارد؟

پرسش: زوج ادعا می‌کند که زوجه و بستگان وی قبل از عقد در توصیف زوجه گفته‌اند دیپلم دارد و پس از وقوع عقد و گذشت چند سال از زندگی، زوج متوجه می‌شود که زوجه در امتحان سال چهارم مردود شده است و به‌زعم خودش که خلاف وصف بوده حق فسخ دارد، لذا عقد را فسخ کرده است. زوجه هم تصدیق می‌کند که گفته است دیپلم دارد و می‌گوید که من خوانده بودم و همان را هم گفته و صحبت از مدرک به میان نیامده است. آیا زوج حق فسخ را داشته یا نه؟ و آیا با فسخ انجام‌شده، زوجیت دائم از بین رفته است؟

پاسخ: اولاً شرایط فسخ مهیا نبوده است. ثانیاً فسخی که مدنظر است، بدون حکم مرجع قضایی، اعتباری ندارد. ثالثاً، بحثهای شفاهی، آن‌هم در مواردی این‌چنین کوچک و بی‌فایده، نمی‌تواند و نباید بنیان یک عقد سالم مبنی بر زوجیت دائم را بر هم بزند.

آیا صرع دلیلی برای فسخ عقد است؟

پرسش: اگر مرد بعد از عقد بفهمد که زن، بیماری صرع دارد، آیا می‌تواند عقد را به هم بزند؟

پاسخ: بیماری صرع و مواردی نظیر بیماری دیابت و یا حتی ایدز، در قانون مدنی ما به‌عنوان موارد فسخ نکاح پیش‌بینی‌نشده که از این حیث، به‌ویژه در خصوص ایدز، موضوع قابل‌تأمل است. هرچند، عیوب زن در مواردی که مطابق قانون مدنی از موجبات فسخ برای مرد است، در صورتی قابلیت فسخ را خواهد داشت که عیب مزبور در حال عقد وجود داشته باشد. در غیر این صورت، مرد نسبت به بیماریهایی که پس از عقد برای همسرش حادث می‌شود، حق فسخ نخواهد داشت.

آیا با ظاهر شدن عیبی که کتمان شده حق فسخ وجود دارد؟

پرسش: با دختری به‌شرط صحت و سلامتی کامل ازدواج شده، اما در شب زفاف، شوهر دریافته از ناف تا بالای زانوها و عورتین زن در زمان کودکی سوخته و به‌صورت منقبض درآمده و اینک دخول هم ممکن نیست. پزشک می‌گوید احتیاج به عمل جراحی دارد، شوهر نیز عقد را فسخ کرده است. آیا این حق را داشته است؟ آیا زن می‌تواند درخواست مهریه کند؟

پاسخ: بله این حق را داشته و مطابق قانون مدنی، اگر فسخ، قبل از نزدیکی واقع‌شده و عیب نیز از زن باشد، مهریه به او تعلق نمی‌گیرد. کاش واقعیت را می‌گفت گرچه ترتب آثار فسخ ازنظر قانونی مستلزم مراجعه به دادگاه است.

آیا بیماری می تواند دلیلی بر فسخ نکاح باشد؟

پرسش: چهار سال بعد از ازدواج فهمیدم شوهرم به‌نوعی بیماری صرع که از نوع ارثی است، مبتلا است. قبل از ازدواج این واقعیت را ابراز نکرده بود، حال می‌توانم به خاطر این مریضی فسخ عقد نمایم؟

پاسخ: عیوب فسخ که موجب حق فسخ برای زن هست، در قانون مدنی به‌صورت محدود پیش‌بینی‌شده که بر اساس آن، خیلی چیزها موجب فسخ نیست، اما اگر موضوع خیلی جدی است، به نظر می‌رسد شما بتوانید به استناد ماده 1130 قانون مدنی و عسر و حرج وارده، تقاضای طلاق کنید.

تأثیر کتمان سن حقیقی بر فسخ نکاح چیست؟

پرسش: اگر سن زنی بعد از اجرای عقد معلوم شود بیش از آن بوده است که قبل از عقد گفته بودند، آیا مرد حق فسخ و ندادن تمام مهر را دارد یا نه؟ و آیا این کار تدلیس نیست؟

پاسخ: این مسأله نیز از آن دست مسائلی است که بستگی به شرایط اعلام‌شده صریح یا ضمنی مرد دارد و اینکه عرفاً و برحسب مورد باید نظر داد. مثلاً اگر پیش از عقد اعلام‌شده بود که دختر مورد خواستگاری، «دخترمدرسه‌ای» است و خواستگار نیز برحسب عرف و رویه، سن او را تلویحاً زیر 20 سال فرض کرده بود، اما بعدها مشخص‌شده که این دخترمدرسه‌ای، به دلایلی در سن 30 سالگی، همچنان به تحصیل در دبیرستان مشغول است، از مصادیق تدلیس بوده و برای مرد، حق فسخ محفوظ خواهد بود. بدیهی است که در صورت اعمال این حق قانونی، اگر مواقعه نشده باشد مهریه منتفی است و الا باید دید مدلس چه کسی بوده و مهریه دختر در فرض مواقعه پرداخت می‌شود و از مدلس گرفته می‌شود.

رابطه اعتیاد و طلاق چیست؟

پرسش: اگر زن بعد از عقد بفهمد که شوهرش معتاد است، آیا می‌تواند عقد را فسخ کند؟ تکلیف مهریه چه خواهد شد؟

پاسخ: در قانون مدنی، اعتیاد به‌خودی‌خود از موارد فسخ نکاح نیست، اما این موضوع جزو شروطی در ضمن عقد است که می‌تواند وکالت زن در طلاق را تضمین کند. ولی اگر اعتیاد مضر و مستمر موجب خلل به زندگی مشترک بشود از مصادیق عسر و حرج و منطبق با تبصره ذیل ماده 1130 قانون مدنی است. به‌ویژه آنکه، این بلای خانمان‌سوز، مجالی را برای یک زندگی عادی باقی نمی‌گذارد و زن و فرزندانِ چنین خانواده‌هایی را به استیصال می‌کشاند. درهرحال، بحث اعتیاد نمی‌تواند مانع حقوق زن، به‌ویژه در خصوص مهریه باشد.

آیا مرور زمان بر فسخ نکاح تإثیر دارد؟

پرسش: اگر زن یا مرد دارای یکی از عیوب موجب فسخ باشند. دیگری می‌تواند عقد را بر هم بزند؟ اگر زوج عقد را فسخ نکند آیا بعد از فوت وی، ورثه حق‌دارند که مهریه زوجه را نپردازند یا آن را نصف کنند؟ آیا حق فسخ فوری است؛ به‌طوری‌که اگر زوج اقدام نکند، بعد از چند روز حق او از بین برود؟

پاسخ: این حق مختص مرد است و فوری؛ علی‌الاصول اگر مرد درزمانی که در قید حیات است از این حق استفاده نکند، دو اتفاق رخ خواهد داد؛ اول اینکه قابل‌انتقال نیست تا وارث بتوانند به استناد آن، موضوع سقوط حق مهریه زن را مطرح کنند و به نتیجه برسند. دوم اینکه، وقتی حقی فوری است و از سوی صاحب حق، اعمال نمی‌شود، دیگر پس از گذشت یک مدت‌زمان طولانی، حقی باقی نمی‌ماند تا وراث بتوانند در آن مورد، بحثی داشته باشند. ضمناً وقتی از فوریت در قانون سخن به میان می‌آید، فوریت عرفی ملاک است. ولی مبدأ این فوریت اطلاع از عیب و اطلاع از حق فسخ به لحاظ عیب و اطلاع از فوریت است.

عیوب مرد

پرسش: در عیوب موجب فسخ نکاح، اگر عیب از جانب مرد باشد و زن قبل از دخول، نکاح را فسخ نماید، آیا مهریه به زن تعلق می‌گیرد یا خیر؟

پاسخ: بستگی دارد؛ اگر موجب فسخ، عنن (ناتوانی مرد در روابط زناشویی) باشد، دراین صورت باوجود فسخ نکاح، زن مستحق نصف مهریه خواهد بود. در غیر این صورت، عقد نکاح قبل از نزدیکی، اگر به هر جهتی که فسخ شود، زن حق دریافت مهریه ندارد.

منبع: کتاب مجموعه پرسش و پاسخهای حقوقی در امور خانواده

معاونت آموزش قوه قضاییه

انتشارات جاودانه