الزامات شهرنشینی

الزامات شهرنشینی

هرکسی که «شهروند» شد مطابق قانون و مطابق عرف «حقوقی» به او تعلق می‌گیرد و بدیهی است متقابلاً تکالیف و وظایفی را عهده‌دار می‌شود.

تاکنون بحثهای فراوانی پیرامون حقوق شهروندی و یا حقوق شهروندان شده و مقالات زیادی در این رابطه به چاپ رسیده و خلاصه حرفهای زیادی در خصوص اصل حقوق شهروندی و حواشی آن در مکانها و زمانهای مختلف و به مناسبتهای مختلف زده‌شده است و این داستان همچنان ادامه دارد و به نظر می‌رسد به دلایل گوناگون روزبه‌روز انگیزه و پرداختن به مباحث حقوق شهروندی از سوی اشخاص حقیقی یا حقوقی بیشتر می‌شود…

از این شماره بنا داریم بابیانی ساده و رسا ما هم به این مباحث بیشتر دامن بزنیم، به امید آن‌که شهروندان و همشهریان عزیز چه در تهران و چه در سراسر کشور با مفهوم حقوق شهروندی بیشتر آشنا شده و سرانجام با بررسی راهکارهای توسعه حقوق شهروندی نتیجه مثبتی از این نوشتارها به دست آید.

شهروند کیست و به چه کسی شهروند می‌گویند؟

به زبان ساده شهروند به کسی که عضو یک ملت یا کشور باشد می‌گویند. در اوضاع کنونی و در حال حاضر شهروند به کسانی گفته می‌شود که ساکن شهر باشند. اما حقوق یعنی چه؟

در زبان فارسی، واژه حقوق در معانی گوناگون به کار گرفته می‌شود. مهم‌ترین معنای آن‌که در اینجا موردنظر ماست همان تعریفی است که استاد دکتر کاتوزیان در مقدمه کتاب مقدمه علم حقوق به‌کاربرده‌اند. ایشان در تعریف حقوق چنین گفته‌اند‌: «برای تنظیم روابط مردم و حفظ نظم در اجتماع، حقوق برای هر کس امتیازهایی در برابر دیگران می‌شناسد و توان خاصی به او می‌بخشد. این امتیاز و توانایی را «حق» می‌نامند که جمع آن حقوق است و حقوق فردی نیز گفته می‌شود. حق حیات، حق مالکیت، حق آزادی شغل و حق زوجیت و…»

در اصول متعددی از قانون اساسی به حقوق افراد اشاره‌شده است. ازجمله اصل 28 که می‌گوید: هر کس حق دارد شغلی را که بدان مایل است و مخالف اسلام و مصالح عمومی و حقوق دیگران نیست، برگزیند. و یا اصل 31 که تصریح می‌دارد: داشتن مسکن متناسب با نیاز، حق هر فرد و خانواده ایرانی است… طبعاً هرکسی که «شهروند» شد مطابق قانون و مطابق عرف، حقوقی به او تعلق می‌گیرد و بدیهی است متقابلاً تکالیف و وظایفی را عهده‌دار می‌شود. هرکسی می‌خواهد بداند و بهتر است بگوییم باید بداند وقتی به‌عنوان شهروند از او یاد می‌شود، در مقابل سایر شهروندان و یا همشهریان خود و یا مسئولان و متصدیان دولتی چه وظایف و تکالیفی دارد، ضمن آن‌که از حقوقی که به او اعطاشده است آگاه باشد. حق داشتن امنیت و همچنین حق داشتن بهداشت از زمره حقوق مهم هر شهروند است و او حق دارد در شهری که زندگی می‌کند از امنیت و بهداشت کافی برخوردار باشد. البته حقوق شهروندان منحصر و محدود به این دو حق نیست، هر شهروندی حق دارد که کار بکند و برای خود درآمدی داشته باشد، حق دارد تحصیل کند، حق دارد غذای سالم بخورد، حق دارد هوای سالم تنفس کند و دهها حق دیگر که در جای خود بدانها خواهیم پرداخت. بنابراین به‌طورکلی در تعریف حقوق شهروندی می‌گوییم مجموعه حقوقی است که در جوامع مختلف و در قوانین مربوطه برای افراد ساکن در یک شهر و یا یک کشور در نظر گرفته‌شده است و درهرحال در چارچوب حقوق بشر قرار می‌گیرد و درواقع همان حقوق بشری است که اتباع یک کشور مطابق قانون برخوردارند. در حقوق شهروندی، شهروند به‌عنوان انسان متمدن در اولویت قرار دارد. بدیهی است تحقق این مسئله مانند حقوق بشر بستگی به رویکرد مسئولان و متصدیان حکومتی اعم از شهری و یا کشوری به این امر دارد. آنچه مسلم است شهروندان به دلایل مختلف به‌صورت یکسان توانایی بهره‌برداری از این حقوق را ندارند و پاره‌ای از حقوق مانند حق شرکت در انتخابات و فعالیتهای گوناگون اجتماعی و سیاسی مختص شهروندان مشارکت‌جو است.

طبعاً در ارتباط با بحث حاضر مسائل فراوانی می‌تواند مطرح‌شده و موردبررسی قرار گیرد ازجمله:

1 – نحوه تأمین و دفاع از حقوق شهروندی

2 – مبانی حقوق شهروندی

3 – بررسی قوانین مرتبط با حقوق شهروندی ازجمله قانون مواد غذایی و بهداشتی و حفاظت محیط‌زیست و…

4 – بررسی علل عدم آگاهی کافی شهروندان از قوانین مربوط به حقوق شهروندی

5 – وظیفه دولت و شهرداریها و ارگانهای مختلف در رابطه با آموزش قوانین مرتبط و میزان سهم هر یک از آنان

6 – لزوم ایجاد فرهنگ قانون پذیری

7 – بررسی علل قانون‌گریزی شهروندان

8 – نحوه آموزش حقوق شهروندی

9 – و مباحث مختلف دیگر

همان‌گونه که اشاره شد شهروندان ضمن آن‌که از مواهب و امتیازات خاص شهرنشینی بهره‌مند می‌شوند، رفتار خود را می‌بایستی به‌نوعی در چارچوب قوانین و مقررات آمر، تنظیم نمایند که موجبات ضرر و ناراحتی و اذیت برای دیگران را فراهم ننمایند.

این‌که شهروندان از حقوق شهروندی خود بعضاً استفاده نمی‌کنند و یا برعکس بعضاً مرتکب رفتاری می‌شوند که به‌نوعی حقوق دیگران مورد تضییع قرار می‌گیرد، معلول ناآگاهی و یا عدم اطلاع کافی نسبت به مقررات و قوانین مرتبط است.

رعایت حقوق دیگران و انجام تکالیف شهروندی در یک جامعه شهری نشان‌دهنده نوعی رشد و تعالی فرهنگی است. علل بی‌توجهی شهروندان به قوانین و بررسی علل قانون‌گریزی آنان بی‌شک بحث قابل‌تأملی است که در مجالی دیگر به آنها خواهیم پرداخت. همشهری آنلاین