استفاده از فیلترشکن نیازمند جرم انگاری

استفاده از فیلترشکن نیازمند جرم انگاری

دکتر طاهر حبیب زاده، عضو هیأت علمی دانشگاه صنعتی شریف

می‌دانیم متولی فضای مجازی در کشور بر این عقیده صحیح است که وب سایتهایی را که محتوی خلاف قانون دارند، مسدود سازد که به این عمل فیلترینگ هم می‌گویند. در غالب کشورها نیز همین داستان جاری است. لکن عده‌ای با استفاده از فیلترشکن به این وب سایتها دسترسی پیدا می‌کنند. این‌که استفاده از فیلترشکن جرم است یا خیر، چند نکته کوتاه بیان می‌شود:

ماده 25 قانون جرایم رایانه‌ای 1388 مقرر کرده است: هر شخصی که مرتکب اعمال زیر شود، به حبس از نودویک روز تا یک سال یا جزای نقدی از پنج میلیون (5.000.000) ریال تا بیست میلیون (20.000.000) ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد:

الف) تولید یا انتشار یا توزیع و در دسترس قرار دادن یا معامله داده‌ها یا نرم‌افزارها یا هر نوع ابزار الکترونیکی که صرفاً به‌منظور ارتکاب جرایم رایانه‌ای به کار می‌رود.

1- همان‌گونه که ملاحظه می‌فرمایید کلمه «صرفاً» در بند (الف) مانع از جرم دانستن «صرف» استفاده از فیلترشکنها می‌شود. چون فیلترشکنها صرفاً برای ارتکاب جرم به کار نمی‌روند و کاربردهای صحیح هم دارند! برخی از آنها به رمزنگاری مبادرت می‌کنند مانند استفاده از SSL برای ایمنی در وب سایتها و برخی برای ایجاد شبکه‌های خصوصی ایمن و ارتباط بین آنها به کار می‌روند مانند ایجاد شبکه اطلاعاتی ایمن درون‌سازمانی در یک شرکت.

2- علاوه بر این، اگر دقت فرمایید در متن بند (الف) چهار عمل تولید، انتشار، توزیع، در دسترس قرار دادن، جرم است و این یعنی «استفاده کردن» جرم نیست!

توجه کنیم که ممکن است برخی طبق ماده 1 قانون جرایم رایانه‌ای 1388، استفاده از فیلترشکن را جرم بدانند اما این دیدگاه به‌راحتی قابل رد است. ماده 1 مقرر می‌کند:

ماده 1 ـ هرکس به‌طور غیرمجاز به داده‌ها یا سامانه‌های رایانه‌ای یا مخابراتی که به‌وسیله تدابیر امنیتی حفاظت‌شده است دسترسی یابد، به حبس از نودویک روز تا یک سال یا جزای نقدی از پنج میلیون (5.000.000) ریال تا بیست میلیون (20.000.000) ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد.

کلیدواژه‌های این ماده عبارت‌اند از: 1. به‌طور غیرمجاز، 2. دسترسی به داده‌های حفاظت‌شده به‌وسیله تدابیر امنیتی.

استفاده از فیلترشکن طبق بحث قبل، می‌تواند مجاز باشد و در همه حال غیرمجاز نیست تا مشمول کلیدواژه اول باشد. دقیق‌تر این‌که منظور از غیرمجاز بودن در این ماده، یعنی بدون اخذ اذن قبلی از شخص یا مقام ذی‌صلاح که دلالت بر رضایت باطنی وی دارد، نه نوع ابزار دسترسی.

در خصوص کلیدواژه دوم، نه‌تنها داده‌های وب‌سایتها از طرف دارندگان آنها حفاظت نشده‌اند، بلکه برای استفاده عموم آزاد هستند و اساساً داده‌های وب‌سایتها تولید شده‌اند تا همگان از آنها استفاده کنند! مثال داده‌های حفاظت‌شده، حساب بانکی اشخاص است که با تدابیر امنیتی حفاظت‌شده تا شخص غیر صالحی امکان دسترسی به آنها نداشته باشد.

در خصوص وب‌سایتها چنین نیست بلکه استفاده از آنها آزاد است. عمل فیلتر وب‌سایتها از طرف دولت نیز، به معنی حفاظت از داده‌های آنها نیست بلکه به معنی تحریم آنها است! دقت در واژه «حفاظت» که بار مثبت دارد و «تحریم و مسدودسازی» که بار منفی دارد، لازم است.

در پایان:

1- تا آنجا که نگارنده مطلع است تاکنون در دستگاه قضایی پرونده‌ای با عنوان مجرمانه‌ استفاده از فیلترشکن به صدور رأی منجر نشده است.

2- جرم دانستن استفاده از فیلترشکن محتاج به جرم انگاری صریح از طرف قانون‌گذار است.