اتانازی

اتانازی

«لا تقتلوا انفسکم ان الله کان بکم رحیما » «نفس های خود را مکشید زیرا که خداوند به شما رحیم است .» نساء آیه ۳۳

خستگی و فشارهای زندگی یا بیماری و مشکلات ممکن است گاهی انسان ها را به سمت و سویی ببرد که پوچی بر آن ها مسلط شود به طوری که باعث شود قداست زندگی را فراموش کرده تصمیم به اتمام زندگی بگیرند . یا ممکن است اطرافیان بیمار مرگ او را ترجیح داده خواستار مرگ یا عدم درمان او شوند این مسائل که ریشه در تاریخ هم دارد ما را به سوی پدیده های خودکشی و اتانازی می کشاند؛مسائلی که مانند سایر پدیده ها دارای ابعادی حقوقی نیز هستند . از این رو بود که به بهانه ی انتشار خبر ممنوعیت خودکشی در هلند قلم را به سوی بررسی خودکشی و اتانازی بردم تا شاید پاسخی باشد به سؤال ذهنی شما بازدیدکننده ی محترم …

خودکشی: خودکشی یاsuicide قتلی است که وحدت قاتل و مقتول دارد . عملی است که فرد برای پایان دادن به زندگی خود به صورت های مختلف به عنوان مثال حلق آویز کردن،مصرف سیانور ، سم، دارو، وصل کردن جریان الکتریسیته به بدن ، رگ زدن، پرش از ارتفاع ، غرق کردن ، خودسوزی و… شکل می گیرد . خودکشی عملی است با سابقه ی تاریخی که اگر به تاریخ ملت ها بازگردیم مواردی را می یابیم که در آن ها حتی خودکشی ستوده شده است. خودکشی معروف کلئوپاترا ، هاراگیری ژاپنی های عصر سامورایی ها ، خودکشی مربوط به رسم ساتی زنان هندی و اینویت پیرمردان اسکیمو از این جمله اند. اما در یونان قدیم خودکشی جرم محسوب می شده و هر کس خودکشی می کرده دست وی قطع می شده و در جای دیگر دفن می شده است؛ حتی در برهه ای از تاریخ یونان به علت رواج خودکشی در بین زنان این مجازات که جسدشان به صورت عریان در معرض دید عموم قرار گیرد وضع شده که البته نتیجه ی لازم را هم از آن گرفته اند و تعداد خودکشی ها با این مجازات کاهش یافته است. در روم نیز در قرن ششم میلادی در زمان ژوستین امپراطوری روم ازدواج با بیوه ی کسی که خودکشی کرده ننگ محسوب می شده و جسد فردی که خودکشی کرده را روی چهار چرخه به پشت خوابانیده و در شهر به معرض نمایش گذاشته و سپس در زباله دانی رها می کرده اند . همچنین در روم قرون اول و دوم میلادی اموال کسانی که از ترس خودکشی می کرده اند به نفع دولت ضبط می شده است . اما پس از انقلاب کبیر فرانسه و رواج افکار حقوق اساسی افراد و آزادی های فردی مجازات های خودکشی ملغی می گردد و خودکشی فاقد قصد مجرمانه محسوب می شود.. البته باید دانست اگرچه ارتکاب خودکشی جرم نیست اما در کشور فرانسه کسی که اقدام به تحریک دیگری به خودکشی کند به سه سال حبس و سیصد هزار فرانک جریمه نقدی محکوم می شود و اگر فردی که تحریک شده زیر ۱۵ سال باشد مجازات مرتکب به پنج سال حبس و پانصد هزار فرانک افزایش می یابد. کمک به فرد در خودکشی و تحریک وی در قوانین جزایی کشورهایی چون انگلستان، نروژ، دانمارک، ایسلند، سوئیس و حتی عراق هم مورد توجه قرار گرفته است. در قانون مجازات اسلامی از آنجا که خودکشی به عنوان جرم تعریف نشده و قوانین کیفری قابل توسعه نیستند ؛ خودکشی جرم نیست مگر اینکه در تصویبات بعدی این عمل جرم شناخته شود و به تبع آن مجازات قانونی نیز ندارد . اما باید توجه داشت که دین اسلام به شدت با هر نوع خودکشی مخالف است و این امر به صورت صریح در آیه ۳۳ سوره ی نساء ذکر شده است. از ائمه معصومین نیز روایت هایی در نکوهش و تحریم خودکشی ذکر شده است که شایان ذکر است اگر عنوان شود: حضرت محمد(ص): ۱-«الذی یخنق نفسه یخنقها فی النار والذی یطعنها فی النار» «آن که خود را خفه کند و بکشد خویشتن را در آتش جهنم خفه کرده است و آن که با نیزه خودکشی کند در آتش جهنم است.» ۲-من قتل نفسه بشی فی الدنیا عذب به یوم القیامه. «هر که در دنیا به هر گونه ای اقدام به خودکشی کند و بمیرد و روز قیامت به همان گونه مشمول عذاب خداوندی خواهد شد.» ۳- کان فیمن کن قبلکم رجل به جرح فجزع فاخذ سکنیاً فخربها یده فما رقا الدم حتی مات، قال الله تعالی: بادرنی عبدی بنفسه حرمت علیه الجنه. “قبل از شما مردی بود که بر اثر جراحت دست بی تابی می کرد چاقو را برداشت و دستش را قطع کرد و از آن به قدری خون چکید تا جان داد. خداوند متعال درباره این شخص فرمود: «بنده من اقدام به خودکشی کرد و جانش را از دست داد من بهشتم را بر این بنده ام حرام کردم واو را به بهشتم راه نمی دهم.»” ۴- من شرب سما ” فقتل نفسه فهو یتمساه فی نار جهنم خالداً مخلداً فیها ابداً «هر که زهر بخورد و خودکشی کند، همان زهر را در جهنم خواهد نوشید ودر آتش دوزخ جاودان خواهد ماند.» امام علی(ع): «مسلمان به هر بلایی گرفتار می گردد و با هر مرگی از دنیا می رود غیر از خودکشی. پس کسی هم که قدرت داشته باشد جان خود را حفظ کند و این کار را نکند، خودکشی کرده است.» قابل توجه است که فقهای شیعه و اهل سنت نیز در حرمت خودکشی اتفاق نظر دارند . صاحب جواهر در کتاب« جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام » می نویسد:« خودکشی برای رهایی از رنج و فشار شدید ناشی از تشنگی و گرسنگی که ممکن است به مرگ انجامد ، جایز نیست.» ضمانت اجرای ممنوعیت خودکشی در نظام حقوقی اسلام ضمانت اجرایی اخلاقی، مذهبی و عقیدتی است . مسلمانان باید به این نکته توجه داشته باشند که عقوبت شخصی که خودکشی کرده دوزخ و حرام شدن بهشت است. اتانازی«Euthanasia» اتانازی یا یوتینیژیا به معنای تحت اللفظی مرگ خوب/شیرین، مرگ راحت ، قتل ترحم آمیز ، بیمار کشی طبی ، نسریع در مرگ محتضر آمده است.و دارای انواعی است که با توجه به شیوه ی عمل در آن ها از یکدیگر متمایزند. در یک تقسیم بندی می توان اتانازی را به داوطلبانه یعنی گونه ای از اتانازی که با درخواست فرد صورت می گیرد و غیر داوطلبانه یعنی گونه ای از اتانازی که بدون درخواست و حتی گاهی بدون رضایت یا اطلاع فرد صورت می گیرد ؛ تقسیم نمود. گونه ی دیگر تقسیم بندی تقسیم اتانازی به مستقیم و غیر مستقیم است که در این تقسیم اتانازی مستقیم حالتی است که عمل مثبت مادی برای مرگ صورت می گیرد مانند اینکه پزشکی آمپولی مهلک به بیمار خود تزریق کند.و اتانازی غیر مسقیم به مواردی اطلاق می گردد که درمان ها کنار گذاشته می شود یا به اصطلاح فرد به حال خود گذاشته می شود تا بمیرد. بنابراین اتانازی به صورت:«پایان دادن به زندگی یک شخص به درخواست خودش یا برای مصلحت او و برای رهایی او از رنج و عذاب خواه مشکلات زندگی یا رنج بیماری و یا رهایی دیگران از مشکلات و هزینه های زندگی او به دست فرد دیگری » می توان تعریف کرد. در اروپا بنا به نظریه ی ارزش زندگی و تقدس زندگی اتانازی مورد بحث اخلاقی قرار گرفته و نفی شده اما نظریه ی کیفیت زندگی معتقد است که اگر فرد کیفیت زندگی خود را از دست داد و خواستار مرگ بود باید به خواست او احترام گذاشت و اقدامات درمانی را قطع کرد . برخی از اروپایی ها معتقدند که قانونی شدن اتانازی بحث شیب لغزنده را به وجود می آورد یعنی ممکن است عده ای از قانونی بودن اتانازی استفاده ی ضد بشر نمایند و به طور مثال افتادن در جاده ی هولوکاست را گوش زد می منند. به طور کلی در قانون اروپا اتانازی مسقیم صراحتا منع شده است . البته اگر این عمل پزشک به طور مثال برای جداسازی دوقلوهای به هم چسبیده ای باشد که در صورت جداسازی که از آنان به طور قطع می میرد و در صورت عدم جداسازی هردو پس از مدتی می میرند بنا به مصلحت این عمل را درست می دانند و جداسازی با رأی دادگاه قانونی است. همچنین در این مورد اگر پزشک اقدام به تجویز دارو هایی نماید که طول عمر را کاهش می دهد از آنجا که اکثریت علت مرگ را بیماری و نه دارو ها می دانند صحیح است . جالب توجه است که در اروپا طبق اصل آزادی فردی و حق انتخاب افراد ، افراد در انتخاب نحوه ی مرگ و زمان آن حق تصمیم گیری دارند و اگر پزشکی موجبات مرگ را به درخواست بیمار فراهم کند قاتل محسوب نمی شود و نهایتا مشارکت در خودکشی به حساب می آید. در مورد اتانازی غیر مستقیم نیز باید گفت که اروپا هرگونه عملی را که باعث مرگ شود حتی اگر قطع لوله ی تغذیه به قصد اتانازی باشد که منجر به مرگ شود را محکوم می نماید. اما در این زمینه نیز اگر بیمار تولنا باشد و تقاضای مرگ کند عمل اشکال قانونی ندارد. در مورد بیماران ناتوان مانند کودکانی که بیماری لاعلاج دارند و یا بیمارانی که قادر به حرف زدن نیستند در سال ۱۹۸۱برای اولین بار اجازه ی رسمی اتانازی غیر مستقیم از سوی دادگاه استیناف صادر شد. در مورد بیمارانی که در شرایط نابتی دائم یعنی شرایط فاد حس و شعور نیز با توجه به اظهار نظرهای قبلی بیمار تصمیم گیری می کنند و اگر مورد کودک باشد دادگاه بر اساس مصلحت او تصمیم می گیرد. البته با تصویب قوانین حقوق بشر مصوب ۱۹۹۸ اتانازی مخالف با ماده ی دوم این قانون اعلام شد و در نتیجه با اتانازی مخالفت شد و این عمل فقط در کشور هلند آن هم تحت شرایطی قانونی بود که آن هم چندی پیش ملغی شد. در امریکا به استثنای ایالت اورگون که پزشک در شرایطی می تواند به عنوان دستیار خودکشی عمل کند اتانازی غیرقانونی است . و اگر چه خودکشی جرم نیست ولی کشتن عمدی دیگری یا مشارکت در این کار جرم کیفری است . بنابراین اگر پزشکی ماده ی مهلکی را وارد بدن بیمار کند یا آن را در اختیار بیمار قرار دهد به مشارکت در خودکشی محکوم می شود. نکته ی دیگر اینکه اگر شرایطی پیش آید که پزشک برای تسکین درد بیمار مجبور به تجویز داروهایی باشد که از عمر بیمار بکاهند و منجر به مرگ وی شوند . در امریکا این عمل بر اساس اصل تأثیر دوسویه یعنی اینکه هر خیری ممکن استبدی هایی نیز داشه باشد پذیرفته و مجاز است. و اما اگر مقصود بررسی اتانازی در باورهای دینی باشد باید گفت که در سه دین بزرگ اسلام ، مسیحیت ، ویهودیت اتانازی حرام و زندگی مورد حمایت است و نباید در زمان مرگ دخالت کرد. در مکتب فکری هندوئیسم نیز خودکشی و اتانازی تنها به شکل قربانی کردن خود مجاز است . سکولاریسم اتانازی را تنها با رضایت کامل فرد مجاز می شمارد و امانیسم مخالف شدید اتانازی است و زندگی را برای تنها برای خدمت به اجتماع می داند. اگزیستانسیالیسم یعنی مکتب اصالت وجود ، اتانازی به هر شکل آن را مردود می شمارد ؛ اما نیواگزیستانسیالیست ها قتل ترحم آمیز را با حکم دادگاه های صالحه می پذیرد. نکته دیگر بررسی اتانازی در کشور خودمان است . باید توجه داشت که بحث اتانازی به صورت صریح در قانون مجازات ذکر نشده است اما از آنجا که دین کشور ما اسلام است و اسلام صراحتا مخالف هرگونه قتل نفس و خودکشی است بنابراین اتانازی عملی است محکوم شده و طبق تبصره ی ۳ ماده ی ۲۹۵ ق.م.ا « هرگاه بر اثر بی احتیاطی یا بی مبالاتی یا عدم مهارت و عدم رعایت مقررات مربوط به امری قتل یا ضرب یا جرح واقع شود به نحوی که اگر آن مقررات رعایت می شد حادثه ای اتفاق نمی افتاد ، قتل و یا ضرب و یا جرح در حکم قتل شبه عمد خواهد بود.» همچنین باید توجه داشت که در ماده ی ۲۶۸ این قانون نیز ذکر شده که اگر مجنی علیه قبل از مرگ جانی را از قصاص نفس عفو نماید حق قصاص اقط می شود و اولیای دم نمی توانند پس از مرگ او مطالبه ی قصاص نمایند.» بنابراین در اتانازی داوطلبانه پزشک قصاص نمی شود . با ذکر این مطالب بد نیست که نظر بعضی از علمای شیعه نیز در این باره ذکر شود. آیت الله العظمی صانعی این عمل را حرام و به منزله ی قتل کل جامعه می دانند آیت الله العظمی صافی گلپایگانی این عمل را در حکم قتل عمد و حرام می دانند. آیت الله العظمی نوری همدانی اتانازی را جایز نمدانند و می فمایند پزشک معالج ضامن است. آیت الله العظمی فاضل لنکرانی : حرام است و اگر توسط پزشک معالج انجام شود حکم قتل عمد را دارد و رضایت بیمار تأثیری در حکم ندارد. آیت الله العظمی مکارم شیرازی : جایز نیست حتی اگر از روی ترحم باشد. رهبر معظم انقلاب اسلامی حضرت آیت الله العظمی خامنه ای نیز کشتن بیمار مرگ مغزی را مستوجب دیه و اتانازی را حرام می دانند. چندی پیش در کشور ما فیلمی با نام و موضوع اتانازی ساخته شد که این امر حاکی از نفوذ و وجود این عمل در جامعه ی ما دارد . بنابراین اگر این مسئله در جامعه ی ما اینگونه راه یافته باید انتظار هم داشت که قانون مجازات اسلامی نیز در این رابطه ساکت نماند. باید گفت اگر اتانازی قانونی شود چه بسا که استفاده های سوئی از آن گردد.قانونی شدن اتانازی باعث می شود که بیماران ما که خود را باری بر دوش خانواده ها و جامعه شان می دانند درخواست اتانازی نمایند.. همچنین امکان دارد خانواده هایی که از مشکلات زندگی بیمار خسته شده اند بر بیمار برای اتانازی فشار آورند، که این مسئله مخالف صریح حق زندگی بشر است و این درست نیست که از انسانها به عنوان ماشین خدمت رسانی استفاده کرد به طوری که وقتی این ماشین خراب شد دورش انداخت . باید به فکر تدابیری بود که عزت انسان ها پایمال نگردد و باید توجه داشت که با توجه به پیشرفت روز افزون علم پزشکی چه بسا که بیماریی هایی که اکنون لاعلاج به نظر می رسند در آینده درمان پذیر شوند. بنابرای آیا بهتر نیست که ما به جای حذف صورت مسئله یعنی حذف بیماران لاعلاج و کودکان ناقص الخلقه در پی حل مشکلات آن ها و ایجاد محیط مناسب زندگی باشیم ؟ آیا بهتر نیست حق زندگی را برای همه بخواهیم؟و سوال دیگر اینکه آیا بهتر نیست اتانازی را محکوم کنیم ؟ خاتمه: در یک جمع بندی کلی اگر بخواهیم اتانازی و خوکشی را با هم مقایسه کنیم بابد گفت که خودکشی نوعی قتل است که وحدت قاتل و مقتول را دارد به عبارتی خودکشی عملی خطی است که دو نطقه ی آن به یک فرد منتهی می شود اگر چه ممکن است در این عمل نیز اشخاصی محرک و یا فراهم کننده ی ادوات قتل باشند اما در نهایت عمل قتل به وسیله ی خود مقتول انجام می گیرد اما اتانازی عملی است مثلث وار که سه عنصر در آن موثرند شخصی که بر اثر عمل اتانازی کشته می شود ، پزشک یا هر کس دیگری که اتانازی را انجام می دهد و خود عمل اتانازی.به عبارتی می توان گفت که اتانازی و خوکشی از حیث ارکان متفاوتند اما نکته ای که در واقع بیشترین اهمیت را دارد این است که اتانازی و خودکشی هردو نوعی قتل هستند بنابراین بر اساس سیاست جنایی باید در گام نخست به دنبال جلوگیری از وقوع آن ها بود و نه قانونی کردن یا دیگر مسائل باید توجه داشت که سطح خواسته های جامعه را افراد جامعه می سازند بنابراین باید قانون را به سمتی برد که خاسته های جامعه به سوی پوچ گرایی نرود و در گام بعد باید به دنبال قوانین مکتوب برای این پدیده ها بود تا افراد به راحتی دیگران را اغوا به پایان زندگی نکنند.و مهم تر از همه این کلام امیرالمومنان را سرلوحه ی زندگی جامعه مان کنیم که:بزرگترین گناه ناامیدی است …

منبع:

منابع

زهرا اطهری

گلدوزیان ایرج،حقوق جزای اختصاصی،تهران: دانشگاه تهران ،موسسه انتشارات و چاپ ،1383 صادقی محمد هادی،حقوق جزای اختصاصی، تهران ، نش میزان،1378 آقایی نیا حسین ، حقوق کیفری اختصاصی جرایم علیه اشخاص، تهران ، میزان ،1385 اسلامی تبار شهریار/الهی منش محمدرضا،مائل اخلاقی و حقوقی در قتل ترحم‌آمیز ،تهرا،مجد،1386 مترجم :عباسی محمود، قتل ترحم‌آمیز،تهران،حقوقی ،1382