گستردگی مباحث حقوقی و پیچیدگیهای موضوعات متنوع آن ضرورت آموزش هرچه بیشتر آن را روشن می‎سازد.
ضروریاتی مانند آشنا شدن شهروندان با ضوابط حقوقی و قانونی حاکم بر روابط اجتماعی و آگاهی بخشی جامعه نسبت به مسائل حقوقی یکی از مهم‌ترین راهکارها در کاهش مراجعات مردم به دادگستری است. به همین منظور معاونت منابع انسانی قوه قضائیه اقدام به آموزش حقوق به زبان ساده کرده است که در این قسمت به موضوع ضابطین اشاره‌شده است که در ادامه می‏‌خوانید.

وقتی مردم ضابط می‌شوند
بر اساس تعاریف جرم یا مشهود است و یا غیرمشهود. در تعریف جرم مشهود باید گفت: رفتارهای خلاف قانون در اماکن عمومی که در معرض دید مأموران نیروی انتظامی اتفاق می‌افتد، جرم مشهود نامیده می‌شود.
در خصوص جرم مشهود نکته جالبی وجود دارد و آن این است که اگر مأموران نیروی انتظامی در بعضی از موارد مشخص، درصحنه جرم مشهود حاضر نشوند یا دیر برسند، همه شهروندان می‌توانند نقش ضابط را بازی کنند؛
یعنی بر اساس قانون همه شهروندان حاضر درصحنه جرم، مأمور نیروی انتظامی می‌شوند و چون مأمور شده‌اند، می‌توانند مرتکب جرم را بگیرند یا از فرار او جلوگیری کنند.

از دیگر کارهایی که در این میان مردم می‌توانند انجام دهند حفظ صحنه جرم تا رسیدن مأموران نیروی انتظامی است.
البته شهروندان فقط در مواردی می‌توانند در صورت روبه‌رو شدن با جرم مشهود و دیر رسیدن مأموران نقش ضابط را بازی کنند که این جرایم مجازات زیر را داشته باشد:

1- سلب حیات

2- حبس ابد

3- قطع عضو و جنایات عمدی علیه تمامیت جسمانی با میزان نصف دیه کامل یا بیش از آن.

4- مجازات تعزیری درجه 3 و بالاتر.
یکی از واضح‌ترین تصورهای ما از ضابطان همان مأموران نیروی انتظامی است که برای کشف جرم، دستگیری متهم و پس‌ازآن بازجویی از او برای پیدا شدن حقیقت موضوع، تلاش می‌کنند.
البته باید تأکید کرد که مأموران نیروی انتظامی تنها کسانی نیستند که ضابط نامیده می‌شوند بلکه برخی دیگر از افراد نیز در حدود وظایف و اختیارات خود می‌توانند نقش ضابط را بازی کنند، با این تفاوت که به مأموران نیروی انتظامی «ضابط عام» و به سایر ضابطان؛ «ضابط خاص» گفته می‌شود.

همه ضابطان خاص
یک دسته از ضابطان را روسا و معاونان زندانها تشکیل می‌دهند. این افراد فقط نسبت به جرایمی که زندانیان در نزدان مرتکب می‌شوند می‌توانند وظایف ضابط را انجام دهند. به‌عبارت‌دیگر اگر زندانی درزمانی که به مرخصی رفته است و در زندان حضور ندارد، جرمی مرتکب شود، رئیس یا معاون زندان نمی‌تواند اقدامی درباره او انجام دهد.
مأموران نیروی مقاومت بسیج سپاه پاسداران دسته دیگری از ضابطان هستند که بر اساس قانون خاص و در محدوده وظایف خاص، اعمال ضابطان را انجام می‌دهند.
همچنین در مورد سایر نیروهای مسلح باید گفت که این افراد در مواردی می‌توانند عنوان ضابط را یدک بکشند که شورای عالی امنیت ملی، تمام یا بعضی از وظایف ضابطان را به آنها واگذار کرده باشد در ضمن، مأموران وزارت اطلاعات و سازمان اطلاعات سپاه هم در زمره ضابطان دادگستری 
قرار دارند.
 وظایف و اختیارات ضابطان
با توجه به اینکه محدوده اختیارات ضابطان عام، یعنی مأموران نیروی انتظامی، در مقایسه با ضابطان خاص بیشتر است، به‌جای استفاده از عنوان «ضابط» از عبارت «مأمور نیروی انتظامی» استفاده می‌کنیم.

یکی از وظایف این مأموران که قانون برای آنها مشخص کرده، آن است که درزمینه کشف جرم و بازجویی مقدماتی از متهم، اقدامهایی انجام دهند.
همچنین این مأموران وظیفه‌دارند آثار و دلایل باقیمانده از جرم مانند وسایل و ابزاری که متهم به کمک آن عمل خلاف قانون را انجام داده است، حفظ کنند و مانع از بین رفتن آن شوند. جلوگیری از فرار و مخفی شدن متهم و ابلاغ برگه‌های قضایی هم از وظایف مأموران نیروی انتظامی است.
مأموران انتظامی فقط در صورتی می‌توانند این اقدامها را انجام دهند که قبلاً آموزشهای موردنیاز را نزد دادستان، طی کرده باشند و دادستان بر اقدام آنها نظارت و توجه لازم را داشته باشد.
 اختیار عمل ضابط در جرم مشهود و غیرمشهود
جمع‌آوری و بررسی آنها در جرم مشهود آسان‌تر از جرم غیرمشهود است.

به همین دلیل قانون اختیار عمل بیشتری به مأموران نیروی انتظامی در برخورد با جرم مشهود داده است و به آنها این اجازه را می‌دهد که بعضی از مقررات را رعایت نکنند.
شاید هم بتوان گفت که علت این موضوع داشتن دلایل محکم‌تر علیه متهم است. البته متهم جرم مشهود هم در مقایسه با سایر متهمان و مجرمان دارای جسارت بیشتری است؛ شاید به همین دلیل، سرعت و فوریت، لازمه رسیدگی به این جرم حساب می‌شود.
برخلاف جرم مشهود که مأموران نیروی انتظامی پس از اطلاع از آن، اختیار عمل بسیاری دارند این مأمور اگر از وقوع جرمی که مشهود نیست آگاه شوند، به‌محض اطلاع باید موضوع را به مقامهای دارای صلاحیت قضایی اعلام کنند تا دستورات لازم به آنها داده شود.


این در حالی است که مأموران نیروی انتظامی در صورت وقوع جرم مشهود باید تلاش کنند تا آثار باقیمانده از جرم، مانند وسایل ارتکاب و دلایل اثبات جرم، از بین نرود، در صورتی هم که متهم در فکر فرار یا تبانی باشد، این مأمور باید اقدامات لازم را انجام دهند و مانع از این کار شوند.
نکته: ثبت مشخصات شاهد ماجرا ازجمله وظایف دیگر مأموران نیروی انتظامی است.

منبع: میزان