آنها که از جرم خسارت می‌بینند
آنها که از جرم خسارت می‌بینند
آنها که از جرم خسارت می‌بینند
دو راننده با هم تصادف می‌کنند و فرد خسارت دیده بدون آن که مقصر باشد، ضرر مالی و جانی می‌بیند؛ فردی پولهای فرد دیگری را به سرقت می‌برد و علاوه بر دزدیدن پولها، سرمایه گذاری او در یک پروژه عمرانی را هم به تعویق می‌اندازد؛ شخصی کارگر شاغلی را به طور غیرقانونی توقیف می‌کند و مانع کار کردن و دریافت دستمزدش می‌شود، اگر توقیف صورت نمی گرفت کارگر می‌توانست با پیمانکار دیگری قرارداد بنویسد و دستمزد بیشتری بگیرد.
او حتی می‌توانست با پول حاصل از این قرارداد مقداری ارز بخرد و با توجه به نوسان بازار، سود قابل توجهی ببرد اما حالاهیچ کدام از این اتفاقات رخ نداده است. وقتی روابط انسانها به این شکل درمی آید یعنی یک طرف فردی است که خسارت زده و طرف دیگر فردی که خسارت دیده بحث جبران خسارتهای ناشی از جرم به میان می‌آید، همین طور جنبه های عمومی و خصوصی جرم و شیوه طرح دعوی خصوصی همان مسایل که می‌کوشد خسارات وارده به فرد خسارت دیده را تا حد امکان جبران کند. جرم، فعل یا ترک فعلی است که قانون برایش مجازات تعیین کرده و از آنجایی که این فعل یا ترک فعل برخلاف هنجارهای جامعه است و نظم عمومی را بر هم می‌زند دارای جنبه عمومی نیز هست. در این میان پاره ای از جرایم علاوه بر جنبه عمومی، جنبه خصوصی نیز دارند یعنی از ارتکاب آنها شخص یا اشخاص معینی متضرر می‌شوند مثل کلاهبرداری و سرقت که علاوه بر برهم زدن نظم عمومی و داشتن جنبه عمومی به اموال شخص دیگری ضرر می‌رساند.
به همین دلیل این گونه جرایم جنبه خصوصی هم پیدا می‌کنند و اقامه دعوی خصوصی برایشان میسر می‌شود چرا که هدف دعوی خصوصی جبران خسارتهای مادی یا معنوی وارد شده به فرد زیان دیده از جرم است. شروع تعقیب دعوای خصوصی فقط با شکایت شاکی و مدعی خصوصی است. شخصی که از وقوع جرم متضرر شده مادام که دادخواست ضرر و زیان تسلیم نکرده ولی در مقام شکایت درآید شاکی و پس از تسلیم دادخواست ضرر و زیان، عنوان مدعی خصوصی را دارد. مدعی خصوصی ممکن است مجنی علیه یا وارث او باشد.
شاکی برای طرح و بیان شکایت خود به چه مقامی باید رجوع کند؟
دادسراها و کلانتریها وظیفه دارند همه وقت (در وقت اداری یا غیراداری و ایام تعطیل)شکایت کتبی و یا حتی شفاهی مردم را بپذیرند.
شاکی برای بیان شکایت خود باید به چه نکاتی توجه داشته باشد؟
شاکی خودش یا توسط وکیل دادگستری حق شکایت دارد. در شکوائیه باید مشخصات و نشانی کامل و دقیق خود و کسی را که از او شکایت کرده است بیاورد.
اصل بر این است که برای طرح ادعای خصوصی، متضرر از جرم باید مهلتها و تشریفاتی را رعایت کند و هزینه‌هایی را بپردازد. البته گاهی اوقات متضرر از جرم از این امر معاف است و آن هنگامی است که قانون صریحا او را از این امر معاف کرده باشد؛ برای مثال، در جرایم سرقت و کلاهبرداری، قانون دادگاه را مکلف کرده تا در حکم خود، علاوه بر تعیین مجازات برای مرتکب، وضعیت خسارتها و ضررهای ناشی از ارتکاب جرم را که به مالباخته وارد آمده نیز روشن کند
در شکوائیه موضوع شکایت و تاریخ و محل وقوع جرم و دلایل ادعا و نیز در صورت استناد به شهادت گواهان نام و نشانی گواهان آورده شود. ضرر و زیان مالی به صورت تقریبی یا دقیق آورده شود. امضا و یا اثر انگشت ذیل شکوائیه درج شود.
مهلت طرح دعوی خصوصی ناشی از جرم
اصل بر این است که برای طرح ادعای خصوصی، متضرر از جرم باید مهلتها و تشریفاتی را رعایت کند و هزینه‌هایی را بپردازد. البته گاهی اوقات متضرر از جرم از این امر معاف است و آن هنگامی است که قانون صریحا او را از این امر معاف کرده باشد؛ برای مثال، در جرایم سرقت و کلاهبرداری، قانون دادگاه را مکلف کرده تا در حکم خود، علاوه بر تعیین مجازات برای مرتکب، وضعیت خسارتها و ضررهای ناشی از ارتکاب جرم را که به مالباخته وارد آمده نیز روشن کند. در اینگونه جرایم متضرر از جرم، نیاز به تقدیم دادخواست و پرداخت هزینه ندارد. در حال حاضر در کشور ما متضرر از جرم تا قبل از اینکه دادگاه پایان دادرسی را اعلام کند، مهلت دارد تا دادخواست ضرر و زیان خود را تقدیم کند
شرایط اقامه دعوی خصوصی
برای اینکه متضرر از جرم بتواند دعوای ضرر و زیان خود را در مقابل دادگاه اقامه کند، باید علاوه بر دارا بودن اهلیت، در طرح دعوا نیز ذی‌نفع باشد. مقصود از اهلیت آن است که متضرر از جرم به طور قانونی شایستگی و صلاحیت داراشدن حق و اعمال آن را داشته باشد. چه بسا اشخاصی دارای اهلیت برای داراشدن حق باشند ولی به طور قانونی قادر به اعمال آن نباشند؛ مثلا اشخاص دیوانه یا کودکان از حیث قانون می‌توانند مانند سایر اشخاص از حقوق بهره‌مند شوند ولی برای اعمال حق خود نیاز به سرپرست و قیم دارند. بنابراین برای طرح دعوی خصوصی، شخص باید دارای اهلیت باشد و اگر صغار و مجانین (کودکان و دیوانه‌ها) یا سایر اشخاصی که در تصرف در اموال خود ممنوع هستند (مانند تجار ورشکسته) بخواهند دعوی خصوصی ناشی از جرم را اقامه کنند، این عمل باید توسط ولی یا قیم یا نماینده قانونی آنها صورت گیرد. علاوه بر اهلیت، متضرر از جرم باید دارای منفعت نیز باشد و از اقامه دعوی ذی‌نفع شود. منابع : 1- جام جم / 2- همشهری / 3- روزنامه ایران