آشنایی با هیأت منصفه و وظایف آن

آشنایی با هیأت منصفه و وظایف آن

هیأت منصفه

جمعی از افراد سوگند خورده هستند که در یک دادگاه به ارائه رسمی یک حکم بی‌طرفانه (پیدا کردن واقعیت در یک مسأله قضایی) و یا برای تعیین مجازات و یا قضاوت می‌پردازند. در دوران مدرن نقش هیأت منصفه در دادگاه معلوم کردن گناه‌کار و یا فقدان آن در یک جرم و جنایت است. از منظر مفهومی، جرم ناشی از انتشار یا انعکاس در مطبوعات و رسانه‌های مرتب الانتشار واقع شود، جرم مطبوعاتی نامیده می‌شود.

فلسفه وجود و حضور هیأت منصفه در جرایم مطبوعاتی و رسانه‌ای ناشی از این تفکر است که مرتکبین این نوع جرایم، به‌نوعی متولی انعکاس اخبار در میان افکار عمومی هستند.

اشاعه افکار و عقایدی که از سوی فعالان رسانه‌ا‌ی در قالب برخی انتقادها به وضعیت سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و … مطرح می‌شود می‌تواند بد یا خوب باشد.

بر اساس قانون اساسی نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران در اصل 168 رسیدگی به جرایم مطبوعاتی علنی است و با حضور هیأت منصفه در محاکم دادگستری صورت می‌گیرد. نحوه انتخاب، شرایط، اختیارات هیأت منصفه و تعریف جرم را، قانون بر اساس موازین اسلامی معین می‌کند.

بر این اساس جرم انگاری مسائل مربوط به سیاست و مطبوعات، در ادبیات حقوقی و نیز در فرآیند رسیدگی در کنار هم قرار می‌گیرند و هنگام رسیدگی به این نوع جرایم از طریق قانون‌گذار و مقام رسیدگی‌کننده امتیاز ویژه‌ای بدان اختصاص داده شده است.

بر اساس قانون اساسی نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران در اصل 168 رسیدگی به جرایم مطبوعاتی علنی است و با حضور هیأت منصفه در محاکم دادگستری صورت می‌گیرد. نحوه انتخاب، شرایط، اختیارات هیأت منصفه و تعریف جرم را، قانون بر اساس موازین اسلامی معین می‌کند.

فلسفه وجود و حضور هیأت منصفه در جرایم مطبوعاتی ناشی از این تفکر است که مرتکبین این نوع جرایم، به‌نوعی متولی انعکاس افکار عمومی هستند،‌ لذا جامعه حقوقی برای جرم انگاری چنین فعل مجرمانه، ملاحظات جامعه را در نظر گرفته و از حیث تفاوت ماهیت جرم مطبوعاتی با جرایم عادی به لحاظ این‌که جرم عادی عاری از هر نوع انگیزه شرافتمندانه است جرم مطبوعاتی را واجد انگیزه شرافتمندانه دانسته و امتیاز حضور هیأت منصفه را در جلسات دادگاه الزامی نموده است.

سابقه وجود هیأت منصفه و ترکیب آن، سرآغاز انتخاب هیأت منصفه در نظام حقوقی ایران به سال 1310 برمی‌گردد که طی ماده یک قانون انتخاب هیأت منصفه در آن سال مقرر شده بوده: «رسیدگی به جرم‌های مطبوعاتی در دیوان جنایی و با حضور هیأت منصفه به عمل خواهد آمد.»

بعد از آن و هم‌زمان با تصویب قانون اساسی و اصل 168 تکلیف همگان را در خصوص رسیدگی به جرایم مطبوعاتی روشن کرده و موضوع حضور هیأت منصفه در دادگاه بر اساس قانون هیأت منصفه مصوب سال 1382 همانند اصل 168 قانون اساسی با تصویب قانون پانزده ماده‌ای در ماده یک‌بار دیگر اذعان شده است که «رسیدگی به جرایم مطبوعاتی علنی است و با حضور هیأت منصفه در دادگاه صالح صورت می‌گیرد.»

همین امر در ماده واحده مصوب سال 1383 بار دیگر تأیید و تکرار شده است سپس در سال 1384 قانون‌گذار با تصویب ماده واحده دیگری تحت عنوان قانون فعال نمودن هیأت منصفه مطبوعات نحوه انتخاب آن را این‌گونه بیان داشته است: هر دو سال یک‌بار در مهرماه جهت تعیین اعضای هیأت منصفه در تهران، به دعوت رئیس قوه قضاییه یا نماینده وی و با حضور ایشان یا نماینده وی و وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، رئیس شورای اسلامی شهر، رئیس سازمان تبلیغات اسلامی و نماینده شورای سیاست‌گذاری ائمه جمعه سراسر کشور و در مرکز استان به دعوت نماینده رئیس قوه قضاییه و با حضور وی و مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی و رئیس شورای شهر مرکز استان، رئیس سازمان تبلیغات اسلامی و امام‌جمعه مرکز استان یا نماینده وی تشکیل می‌شود.

اعضای هیأت منصفه از بین چه افرادی تشکیل می‌شود؟

اعضای هیأت منصفه از بین اصناف و گروههای مختلف اجتماعی نظیر روحانیون، اساتید دانشگاه، دانشجویان، پزشکان؛ مهندسان، کارگران، کشاورزان، نویسندگان، روزنامه‌نگاران، معلمان، وکلای دادگستری، کارمندان؛ هنرمندان؛ پیشه‌وران و تجار برای مدت چهار سال انتخاب می‌گردند.

انتخاب اعضای اصلی و علی‌البدل هیأت منصفه هر استان از بین اقشار و صنوف مختلف از طریق اعلام عمومی و جمع‌آوری تقاضاهای داوطلبان عضویت در هیأت منطقه به قید قرعه و به‌صورت علنی خواهد بود.

هیأت منصفه هر استان در اولین جلسه خود یکی از اعضای را برای مدت دو سال به‌عنوان دبیر هیأت منصفه انتخاب خواهد کرد.

دبیر، مسؤولیت اداره دبیرخانه را به عهده دارد. حداقل یک ماه قبل از اتمام دوره مسؤولیت دبیر، دبیر جدید به‌وسیله هیأت منصفه استان انتخاب خواهد شد.

امور اجرایی این ماده در هر استان زیر نظر رئیس قوه قضاییه یا فردی که ایشان تعیین می‌کند و با حضور رئیس شورای اسلامی استان و دو نفر از نمایندگان آن استان به انتخاب مجلس به‌عنوان ناظر انجام می‌شود. قرعه‌کشی با حضور حداقل دو نفر از ناظرین معتبر است.

درنهایت قانون‌گذار در سال 1387 با تصویب یک ماده‌واحده دیگر در قالب تعیین تکلیف هیأت منصفه مطبوعات، قانون هیأت منصفه سال 1382 را لغو و در این مورد مواد مربوط به هیأت منصفه مطبوعات را از قانون مطبوعات مصوب 1379 لازم‌الاجرا دانسته و در ماده 17 قانون مذکور (ماده 36 الحاقی) ضمن مراجعت به تصمیم قبلی خود انتخاب هیأت منصفه در تهران را مشروط به دعوت وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی با حضور رئیس دادگستری کل استان تهران و ترکیب پیش‌ گفته و در سایر استان‌ها به دعوت مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان و با حضور وی و رئیس‌کل دادگستری استان و ترکیب پیش‌گفته مربوط به استان کرده است.

اعضای هیأت منصفه چه شرایطی باید داشته باشند

1. تابعیت جمهوری اسلامی ایران 2. مسلمان بودن 3. التزام عملی به قانون اساسی 4. حداقل سی سال سن 5. عدم محرومیت از فعالیتهای اجتماعی 6. داشتن حداقل مدرک دیپلم یا معادل آن در علوم حوزوی

وظایف اعضای هیأت منصفه

با ملاحظه به متون قانونی مربوط به جرایم مطبوعاتی تنها موردی که به وظایف هیأت مزبور اشاره داشته است ماده 13 قانون هیأت منصفه مصوب سال 1382 بوده است.

بدین‌صورت که پس از اعلام ختم رسیدگی بلافاصله اعضای هیأت منصفه به شور پرداخته و نظر کتبی خود را در دو مورد زیر به دادگاه اعلام می‌دارند:

1. متهم بزهکار است یا خیر؟
2. در صورت بزهکاری، آیا مستحق تخفیف است یا خیر؟

منبع: تبیان