آسیب شناسی اجتماعی اعتیاد به مواد مخدر

دسته: جرمشناسی
بدون دیدگاه
چهارشنبه - ۱۹ خرداد ۱۳۹۵


آسیب شناسی اجتماعی اعتیاد به مواد مخدر

درآمد:
اعتیاد به مواد مخدر اصطلاحی است که همه را به یاد قیافه های غیر معمول و پژمرده، قدهای خمیده، سرهای فروافکنده، چشمانی گود رفته و حیثیت هایی به باد رفته می اندازد. در جامعه جهانی در اثر اعتیاد به مواد مخدر، همه ساله ده ها هزار انسان جان خود را از دست می دهند و خسارات هنگفتی به جامعه جهانی وارد می آید. ایران نیز به علت قرار گرفتن بر سر راه ترانزیت مواد مخدر از افغانستان به سایر کشورهای دنیا، سهم نابرابری از خسارات ناشی از مواد مخدر را متحمل می شود و سالیانه میلیاردها تومان هزینه مبارزه با قاچاقچیان، خرده فروشان داخلی و همچنین معتادان و حمایت از خانواده های درگیر می شود.
از منظر لغت شناسی، اعتیاد به مواد مخدر به معنی خو گرفتن و عادت کردن به مواد است، به طوری که عدم دسترسی به آن مواد موجب بروز علائم محرومیت شود. اما از نظر آسیب شناسی، معتاد به مواد مخدر کسی است که: 1- جبراً و بدون اختیار به استعمال مواد دست می زند؛ 2- به مواد مخدر وابستگی جسمی و روانی پیدا کرده، چون خود را به آن نیازمند می بیند؛3-مجبور است به علت حالت مصونیت و تحملی که در جسم و روان او نسبت به ماده مخدر ایجاد می شود، مرتباً مقدار مصرف خود را افزایش دهد و از همین رو، مرتباً جسم و روان خود را بیشتر مسموم می کند و روز به روز و بلکه ساعت به ساعت به این مواد نیازمندتر و نسبت به آن بی اختیار وابسته تر می شود.
آسیب شناسی اجتماعی به دنبال مطالعه نابسامانی و اختلال و عدم هماهنگی و تعادل در کارکردهای مربوط به کالبد حیات اجتماعی انسان ها است و هدف از آن را می توان با تسامح، شناخت کج رفتاری، علل و عوامل، انواع و پیامدهای آن دانست. اعتیاد نیز به عنوان یکی از مهم ترین آسیب های اجتماعی از این تحلیل ها مستثنی نیست. از این منظر، در این نوشتا به دنبال تحلیل پیامدهای اجتماعی- اقتصادی اعتیاد به مواد مخدر از یک سو و نظریات مختلف درباره علل سوء مصرف مواد مخدر از سویی دیگر هستیم.
انواع کلی مواد مخدر:
مواد مخدر را می توان براساس تأثیری که بر سیستم عصب مرکزی می گذارد به سه دسته تقسیم کرد:
1-محرک ها(بالابرنده ها): مانند کوکائین، کراک، کافئین، نیکوتین و آمفتامینها. این دسته از مواد، فعالیت های سیستم عصب مرکزی مصرف کننده را تحریک و به طور موقت موجب هوشیاری و هیجان و فرونشستن خستگی او می شوند و مصرف دراز مدت این مواد قوی ترین تأثیرات فرسایشی را بر بدن مصرف کننده دارد.
2-کند کننده ها(پایین برنده ها): مانند الکل، تریاک، هروئین، مرفین، آسپرین و باربیتوراتها. بر خلاف محرک ها، مواد کند کننده موجب کاهش فعالیت سیستم عصبی از طریق تأثیر بر هیپوتالاموس مغز می شوند و از همین رو عضلات را شل کرده، اضطراب را از بین می برد و درد را تسکین می دهد. اختلال تنفسی ناشی از زیاده روی در مصرف این مواد یا مصرف ترکیبی آن ها با خطر مرگ مصرف کننده همراه است.
3-توهم زاها: مانند ال سی دی و اکستازی. این دسته از مواد سیستم عصبی را مختل و درک مصرف کننده را از واقعیت منحرف و غیرعادی می کند. مصرف دراز مدت این مواد موجب اختلال فکری مصرف کننده می شود.
پیامدهای اجتماعی- اقتصادی سوء مصرف مواد مخدر:
برخی از پیامدهای قاچاق و سوء مصرف مواد مخدر در ایران عبارتند از:
1-با توجه به آمار ارائه شده در سال 1383 بیش از 2 میلیون معتاد به سوء مصرف مواد مخدر در ایران وجود داشته است؛
2-12883 نفر به علت سوء مصرف مواد مخدر از سال 1373 تا 5 ماهه اول سال 1382 در ارتباط با سوء مصرف مواد فوت شده اند؛
3-تعداد شهدای مبارزه با مواد مخدر از سال 1357 تا 1381، 3303 نفر و تعداد جانبازان 10 هزار نفر گزارش شده است؛
4-حکم اعدام تأیید شده بزهکاران مربوط به مواد مخدر مذکور 6196 نفر بوده است؛
5-تعداد کشته شدگان اشرار در درگیری های مسلحانه مربوط به مبارزه با مواد مخدر از سال 1368 تا 1381، 4797 نفر بوده است؛
6-در سال 1382 بیش از 67 درصد از 5051 نفر آلوده به ویروس ایدز در کشور از طریق اعتیاد تزریقی به مواد مخدر به ایدز مبتلا شده اند؛
7-فقط در سال 1381 تعداد 362693 نفر متهم در ارتباط با مواد مخدر دستگیر شده اند؛
8-در سال 1381 تعداد 72729 نفر در ارتباط با مواد مخدر در زندان بوده اند که این جمعیت معادل بیش از 50 درصد کل زندانیان کشور بوده است؛
9-74 درصد کسانی که درسال 1381 در ارتباط با مواد مخدر در زندان بوده اند، بین 19 تا 39 سال سن داشته اند؛
10-جمع ورودی سالیانه زندان های کشور در ارتباط با مواد مخدر به طور متوسط 131 هزار نفر بوده است؛
11-حدود نیمی از اتباع ایرانی که در کشورهای دیگر زندانی اند، در ارتباط با مواد مخدر دستگیر شده اند؛
12-برآورد شده که بیش از 50 درصد جرائمی؛ نظیر سرقت و اعمال منافی عفت عمومی با سوء مصرف مواد مخدر در ارتباط است؛
13-برآورد شده که حدود نیمی از آمار طلاق، ناشی از اعتیاد به مواد مخدر است؛
14-حداقل خسارتی که از وجود و اشاعه مواد مخدر از طریق رگیر شدن سرمایه داخلی در معاملات مواد مخدر،هزینه مصرف انواع مواد مخدر، خسارت از کارافتادگی و بی درآمدی معتادان، خسارت درگیری خانواده های معتادان، سرانه درمان، اعتبار سازمان زندان ها، هزینه استهلاک جنگ افزارها، خودروها و سایر هزینه هایی که به کشور تحمیل می شود، سالیانه رقم سرسام آوری بیش از 45000 میلیارد ریال برآورد شده است که سرانه این هزینه ها با توجه به آمار ستاد مبارزه با مواد مخدر در سال 1382 برای 66 میلیون نفر جمعیت، سالیانه متجاوز از 68435 ریال می باشد.
مطابق با نظریه سندرم کج رفتاری، همبستگی قوی بین سوء مصرف مواد مخدر و ارتکاب جرم به این معنا نیست که مصرف مواد علت ارتکاب جرم باشد؛ زیرا بیشتر مصرف کنندگان مواد که سابقه ارتکاب جرم دارند، پیش از سوء مصرف مواد نیز مرتکب جرم شده اند. واقعیت آن است که هم مصرف مواد و هم ارتکاب جرم، از تمایل به کج رفتاری نشأت می گیرد. بنابر این، سوء مصرف مواد مخدر، به خودی خود باعث ارتکاب جرم نیست، ولی تمایل به ارتکاب جرم را تشدید می کند(گود،1999).
نظریات مختلف درباره علل سوء مصرف مواد مخدر:
درخصوص علل سوء مصرف مواد مخدر، همانند سایر کج رفتاری های اجتماعی دیگر، نظریه هایی وجود دارد که بسته به شرایط قابلیت تطبیق را بر افراد مختلف دارد. در همین راستا، بیشتر نظریاتی که به تبیین علل سوء مصرف مواد مخدر پرداخته اند به دخالت عوامل زیست شناختی، روان شناختی و جامعه شناختی اشاره دارد که در ادامه به تشریح آن ها پرداخته خواهد شد:
1-نظریات زیست شناختی درباره علل سوء مصرف مواد مخدر:
مطایق با این دسته از نظریه ها، علل سوء مصرف مواد مخدر در برخی عوامل زیست شناختی ارثی و نقش زنتیک در گرایش افراد به سوء مصرف مواد نهفته است(پیکنزو اسویکیز،1998). تحقیقات حاکی از آن است که آستانه تحمل مادرزادی بالاتری برای مواد مخدر در برخی افراد وجود دارد، یا اختلالات متابولیک موجود در برخی افراد، اشتیاق بیشتری در آن ها برای مواد مخدر ایجاد می کند. بنابراین، طبق این نظریه ها برخی افراد از نظر فیزیولوژیک استعداد دارند که موجب می شود از مصرف مواد لذت بیشتری ببرند و همین استعداد باعث اعتیاد آن ها می شود. به بیان دیگر، سیستم عصب مرکزی که عمدتاً از مغز و نخاع تشکیل شده، مواد مخدر را طوری توسط انتقال دهنده های عصبی پردازش می کند که برای فرد تجربه لذت بخش نادری تولید می شود(جارویک،1990).
2-نظریات روان شناختی درباره علل سوء مصرف مواد مخدر:
این نظریه ها مربوط به مصرف مواد مخدر بر گرایش بیشتر برخی انواع شخصیتب به مواد مخدر تأکید دارند. بر طبق این نظریه ها، احتمال مصرف مواد مخدر در افرادی که عزت نفس پایین دارند یا بیشتر مضطرب می شوند، به منظور آرامش یافتن، اعتماد به نفس پیدا کردن و رهایی از تنش همیشه بیشتر است. افرادی که شخصیت هایی وابسته دارند نیز با احتمال بیشتری به این مواد آلوده می شوند(مونی و دیگران،1997). این دسته از نظریه بر تقویت کننده های مثبت و تضعیف کننده های منفی سوء مصرف مواد تأکید دارند. تقویت کننده های مثبت زمانی بروز می کنند که سوء مصرف مواد به تجارب خوشایندی؛ مانند هیجان، لذت و تأیید همسالانه منتهی شده باشد و تضعیف کننده های منفی زمانی به وجود می آید که سوء مصرف مواد به بروز تجارب ناخوشایندی؛ مانند درد، اضطراب، خستگی و تنهایی ختم شده باشد(گود،1999).
3-نظریات جامعه شناختی درباره علل سوء مصرف مواد مخدر:
1-3-رویکردهای ساختی-کارکردی: کارکردگرایان مدعی اند که سوءمصرف مواد مخدر واکنشی است به تضعیف هنجارهای اجتماعی. از نظر ایشان، هر چه جامعه پیچیده تر گردد و تحولات اجتماعی با سرعت بیشتری روی دهند، هنجارها و ارزش های اجتماعی مبهم تر شده و به وضعیت بی هنجاری خواهد انجامید. مطابق این رویکرد، مصرف مواد مخدر واکنشی است به نبود پیوند بین فرد و جامعه و ضعیف شدن وفاق جمعی در مورد هنجارهای مقبول اجتماعی. از این منظر، مبارزه با مواد مخدر که عمدتاً بر کاهش عرضه و دستگیر کردن فروشندگان تأکید دارد، ناخواسته قیمت مواد و نرخ جرائمی مانند سرقت را افزایش می دهد(کومیز و زیدانیز،1995).
2-3-رویکردهای تضاد: رویکرد تضاد بر اهمیت تفاوت قدرت سیاسی، اقتصادی و ارزش های اجتماعی گروه های ذی نفع اجتماعی و چگونگی تأثیر آن بر رفتارها و ارزش های مربوط به سوء مصرف مواد مخدر تأکید می کند. از این منظر، سوء مصرف مواد مخدر واکنشی است به نابرابری موجود در نظام سرمایه داری. افراد یک جامعه بیگانه از کار، دوستان و همچنین از جامعه و نهادهای آن به سوء مصرف مواد به عنوان ابزاری برای فرار از ستم و سرخوردگی ناشی از نابرابری روی می آورند.
3-3-رویکردهای کنش متقابل نمادین: کنش متقابل نمادین بر اهمیت تعریف و برچسب زنی و معانی منتسب به مصرف مواد تأکید می کند. از این منظر، اگر تجریه نخستین مصرف مواد«خوب» تلقی و تعریف شود، مصرف مواد تکرار خواهد شد و فرد ممکن است به تدریج برچسب معتاد بخورد و اگر این تعریف طوری درونی شود که فرد نیز خود را معتاد تلقی کند، رفتار مزبور استمرار و حتی افزایش خواهد یافت.
برآیند:
آمار و اطلاعات موجود حاکی از آن است که اتخاذ سیاست کیفری افتراقی در برخورد و پیشگیری از افزایش نرخ این دسته از انحرافات اجتماعی ای و پاسخ هایی عوام گرایانه و غیر مدرنیزم، نه تنها اثربخشی لازم را دربرنداشته است، بلکه موجبات ناکارآمدی مجازات ها را نیز به همراه داشته است. از این رو، علی رغم محدودیت ها و مشکلات موجود در خصوص سوء مصرف مواد مخدر، طرز تلقی رسانه ها و تحلیل هایی به دور از منطق و ادبیات علمی از افرادی که در این دام افتاده اند، باید بپذیریم که هرگونه اظهارنظر درباره این پدیده را باید با رجوع به واقعیات موجود در جامعه مورد تحلیل قرار داد. بدون شک، نگارش قوانین متفاوت در خصوص جرم انگاری و یا پیشگیری وضعی، بدون بسترسازی، جز تورم کیفری تأثیری بر کاهش نرخ این آسیب اجتماعی نخواهد داشت. در همین راستا و به منظور پیشگیری، تحلیل ها باید در دو سطح فردی و موقعیتی طبقه بندی گردد تا منتهی به راهکارهایی اثربخش شود:
سطح تحلیل فردی: کانون اصلی توجه، ویژگی های فردی یا شخصی مجرم یا بزه دیده است. به تعبیر دیگر، توجه این سطح از تحلیل ها به گونه هایی خاص از عوامل زیستی یا روانی معطوف است؛ عواملی که باید به نقش مهم آن ها در تعیین چرایی درگیر شدن افرادی خاص در اعمال مجرمانه مورد توجه قرار گیرد.
سطح تحلیل موقعیتی: باید اوضاع و احوال یا موقعیتی که عمل مجرمانه یا رفتار کجروانه در آن رخ می دهد مورد تحلیل قرار گیرد. دغدغه اصلی این سطح تحلیل، عبارت است از ماهیت کنش متقابل میان نقش آفرینان متفاوتی که در درون نظام اجتماعی وجود دارند، آثار عوامل محیطی و محلی بر ماهیت این کنش و سرانجام اثر رفتار و نفوذ گروه بر عمل اجتماعی. به واقع، توجه به عواملی معطوف است که می تواند در بروز یک رویداد سهیم باشد. عواملی؛ نظیر مرتکبان این انحراف، اینکه در نظام جزایی چگونه برخی افراد بر دیگران برچسب می زنند، فرصت هایی که برای ارتکاب این انحراف در دسترس افراد قرار می گیرد و مانند آن.
نویسنده: کارشناس ارشد حقوق مرتضی حسینی


نوشته شده توسط:صادق کاخکی - 11476 مطلب
پرینت اشتراک گذاری در فیسبوک اشتراک گذاری در توییتر اشتراک گذاری در گوگل پلاس
بازدید: ۵۸۰۴
برچسب ها:
دیدگاه ها

تصویر امنیتی را وارد کنید *