آزادی مطبوعات در افغانستان

دسته: حقوق بین المللی
بدون دیدگاه
دوشنبه - ۱ آذر ۱۳۹۵


آزادی مطبوعات در افغانستان

 مقدمه:

عصری که درآن زندگی می کنیم عصر ارتباطات نام گرفته است یکی از دلایل این نام گذاری،تنوع وفراوانی ابزار وادواتی است که در امر اطلاع رسانی به کار گرفته می شوند؛ ماهواره ها ،شبکه های وسیع مخابراتی،شبکه ی جهانی اینترنت
، هزاران شبکه ی رادیوی وتلویزیونی، میلیون ها نسخه روزنامه،مجله وکتاب وده ها تکنولوژی ووسیله ی دیگر همگی درخدمت اطلاع رسانی وعصر ارتباطات هستند تا از این طریق بهدهکده ی جهانی تحقق بخشند یکی از پدیده های ارتباطی گسترده در عصر ارتباطات که البته عمری طولانی تراز سایر تکنولوژی های ارتباطی دارد ودر اعصار پیشین به شکلی محدود به کار می رفته است،مطبوعات می باشد مقوله ی وسیع مطبوعات که شامل روزنامه، مجلات، کتاب ،وغیره می شود،به دلیل کارکردها وتأثیر گذاری های فراوانی که در حوزه های مختلف فرهنگی،اخلاقی،سیاست وغیره دارد،ازمقامی شامخ ورفیع در میان وسایل ارتباطی برخوردار است.تا آنجا که وضعیت مطبوعات هر کشور شاخصی برای محک زدن میزان دموکراسی در آن کشور است و از آن به رکن چهارم دموکراسی،تعبیر می شود.امروزه نقش مطبوعات از وسیله ی ایطلاع رسانی ومنبع خیز،فراتر رفته است ومطبوعات به کانون هایی قدرت مند تبدیل شده اند که در شکل گیری وجریان امور کشور نقش مهمی را ایفا می کند.

تعریف مطبوعات:

۱-مطبوعات درمفهوم لغوی:
از نظر لغوی جمع طبع و واژه ی عربی است.ومطبوعات مجموعه نوشتاری راشامل می شود که به چاپ رسیده باشد.
در فر هنگ فارسی،مطبوعات به کلی&#۱۷۲۸; نوشته های چاپی اعم از کتاب، روزنامه، مجله،اعلامیه،وهر آنچه به شکل نوشتارهای چاپ شده جهت انتقال اطلاعات تهیه شده باشد اطلاق می شود.
۲- مطبوعات درمفهوم قانونی:
مطبوعات در تعریف قانونی شامل نشریاتی است که باداشتن نام ثابت وذکر تاریخ وشمار&#۱۷۲۸; ردیف،درزمینه ای مشخص وانتخاب شده،انتشار می یابد ومطابق قانون مطبوعات،هیأت مطبوعات برای انتشار آن،پروانه ومجوز خاص صادر کرده باشد. در قانون مطبوعات افغانستان چنین تعریف شده است
مطبوعات:آن حروف واشکال طبع شده ای است که مطالب یا صورتی را افاده نموده و شامل تمام وسایل ارتباط همگانی مانند روزنامه،جریده،مجله،رساله،کتاب،موعظه،خطابه وبیانیه باشد.
نقش مطبوعات درجامعه:
نقش مهم مطبوعات وبالطبع ارزش وشأن والای این رسانه&#۱۷۲۸; مهم بر هیچ متفکری پوشیده نیست تا آنجا که خداوند سبحان در سور&#۱۷۲۸; «مرسلات » ناشرانی راکه نیکو نشر می دهند در ردیف انبیا وفرشتگان می داند وبه کسانی که حقایق را نشر می دهند سوگند یاد می کند «والناشرات نشر»
در سور&#۱۷۲۸; مبارک&#۱۷۲۸; قلم نیز حق تعالی به قلم سوگند یاد کرده ومی فر ماید: «ن.والقلم ومایسطرون»
هر اندیشمندی به نیکی می داند که قلم فی حد ذاته اعتباری ندارد بلکه آنچه به قلم شأن واعتبار می دهد،حاصل بر آمده از آن یعنی اندیشه ای است که به نگارش در می آید.
بی تر دید، مطبوعات از ارکان قوی وخدشه ناپذیر هدایت ویا ضلالت در هر جامعه به شمار می آیند، و به همان اندازه که مطبوعات سالم وسازنده،در رشد،هدایت وتأمین منافع ومصالح وتبیین اندیشه های فرهنگی ومذهبی یک ملت مؤثرند، مطبوعات ناسالم ومخرب نیز در جهت ضلالت وگمراهی واضلال اندیشه ها و ارزشهای جامعه واخلال در امنیت نقش ایفامی کنند.
کارکردهای مطبوعات در جامعه
اصولاً رسانه های گروهی به ویژه مطبوعات و جراید با کارکردهای متفاوت، در حوزه های مختلف دارای تأثیر می باشند که از جمله مهم ترین آنها می توان به موارد زیر اشاره کرد؛
۱ـ کارکرد فرهنگی؛ مطبوعات و به طور کلی رسانه های گروهی چه رسانه های شنیداری و دیداری و چه رسانه های مکتوب تأثیر به سزایی در جهت دهی به فرهنگ و آداب و رسوم مردمان یک جامعه خواهند داشت که البته میزان این تأثیر از یک جامعه به جامعه دیگر با توجه به زیرساخت ها و ویژگی های آنها متفاوت است.
امروزی مردم عادی جوامع، بخش عمده معلومات خود را مرهون اوقاتی هستند که برای تماشا و استماع رسانه های صوتی و تصویری و یا مطالعه رسانه های نوشتاری صرف می کنند و این حقیقت آن گاه نمود بیشتری می یابد که مشاهده می کنیم اکثریت کودکان، نوجوانان و جوانان وحتی میان سالان هر کشور ، معلومات مذهبی و سیاسی خود را نیز بیش تر از این رسانه ها به خصوص مطبوعات به دلیل فراگیری و تنوع بیشتر آن، می گیرند.
۲ـ کارکرد سیاسی؛ همگان بر این نکته اذعان دارند که امروزه مطبوعات بر جریان قدرت های سیاسی کشورها و در امر انتقال آن ها، بسیار تأثیرگذار هستند و شاید به همین دلیل هم باشد که عموم قدرت های سیاسی در کشورها می کوشند دست کم یک یا چند نشریه و روزنامه را که حکم تریبون آراء و نظرات آنها را داشته باشد، برای خودداشته باشند. از این منظر مطبوعات و نشریات آن هم در نوع حزبی آن کارکردی سیاسی پیدا می کنند و به ابزاری برای فشارهای سیاسی تبدیل می شود.
به مدد قدرت ، امروزه رسانه های جمعی به ویژه مطبوعات می توانند جریانات و گرایش های سیاسی را برای مخاطبین خود، هدایت و راهبری یا تبیین و تحلیل نمایند.
آنچه مسلم و واضح است آنکه ملموس ترین و به تعبیری عینی ترین کارکرد رسانه های گروهی در جهان معاصر بسته به نوع بافت جمعیتی مخاطب رسانه ، در این بخش نمودار می شود.
تنها با یک نگاه گذرا به تاریخ سیاسی قرن اخیر می توان دریافت که بسیاری از منازعات و کشمکش های سیاسی درجهان چه در ابعاد داخلی آن و یا ابعاد بین المللی، با یاری و یا هدایت و پرچمداری مطبوعات تبدیل به جریانات قوی سیاسی شده و یا تعدیل و حتی خاموش گردیده اند.
البته امروزه جامعه شناسان و اساتید رشته علوم ارتباطات و روزنامه نگاری برای مطبوعات کارکردهای دیگری همچون کارکرد اطلاعاتی و کارکرد تفریحی و… بر شمرده اند که در اینجا موردبحث ما نیست.
مطبوعات حلقه ارتباط میان نخبگان و مردم
با توجه به این کارکردها اصولاً مطبوعات می توانند با ارایه برنامه ها و مطالب آموزنده وعلمی، سطح افکار عمومی را بالابرده و به رشد و ترقی اجتماع کمک نمایند واز آن طرف قضیه قدرت آن رانیز دارند که با محتوای گمراه کننده و ناسالم، مبدل به کانون انتشار فساد و بی بند و باری و اعتقادات ناسالم گردند. از سوی دیگر، ما اگر مطبوعات را وسیله ای برای ارتباط فرهنگی بدانیم در یک طرف این ارتباط نخبگان جامعه و در طرف دیگر مردم عادی کوچه و بازار قرار می گیرند و مطبوعات وسیله ای است که آرا و نظرات نخبگان جامعه را که حاکمان هم جزئی از آنها به شمار می روند به مردم انتقال داده و نیز انتظارات و خواسته های مردم را به قشر نخبه اجتماع منتقل می کند.

رسالت مطبوعات در جامعه اسلامی:

با توجه به دو سویه بودن ارتباط در نشریات، دو رسالت عمده و اساسی برای آنها برشمرده اند؛
الف) هدایت و رشد افکار عمومی
ب) مبارزه با انحرافات و جلوگیری از ناهنجاری ها.
مطبوعات به همان نسبت که وظیفه تنویر افکار عمومی و ارشاد ناآگاهان از اخبار و قضایا دارند به همان نسبت نیز موظف هستند با برنامه ریزی صحیح و ارایه مطالب صحیح و موافق با اخلاق و قانون، از انحرافاتی که دامن گیر اجتماع می شود، جلوگیری کنند و از آن بالاتر خود در جهت حذف و محو این ناهنجاری ها گام بردارن
.  پیام بر اسلام (ص) می فرمایند: بزرگترین شجاعت، گفتن حقیقت در برابر حاکم ظالم است و این خودش تشویقی است برای آزادی بیان
نگاهی به وضعیت تاریخ چه ی مطبوعات در افغانستان:
کار شناسان از رسانه ها به عنوان یکی از شاخص های توسع&#۱۷۲۸;جامعه بشری یاد می کنند ویکی از معیار های آنها سرانه نشریه به ازای هر هزار نفر است
این رقم در کشورهای مختلف با توجه به امکانات، رشد رسانه ها، حمایت دولت و علاقه مندی مردم و گروهها برای فعالیت در عرصه رسانه ای، تغییر می کند.
در افغانستان مطبوعات بر خلاف رادیو و تلویزیون و سینما کاربرد وسیعتری پیدا کرده و به نسبت امکانات رشدی نسبتا خوب داشته است.
نبود برق و کمبود نیروی کارآمد برای فعالیت رسانه های دیداری و شنیداری تا حدودی به توسعه روزنامه و مجله در این کشور کمک کرده است.
البته شرایط قومی و نیز فعالیت گروههای جهادی که هر یک سعی در انتشار نشریه ای را داشتند هم برکسی پوشیده نیست.
بر اساس آمارهای موجود در سال ۱۳۵۳ خورشیدی، شمارگان روزنامه و مجله در این کشور جهان سومی  ۴۹۹ هزار نسخه بود که در سال  ۱۳۵۴ به  ۵۴۴ هزار نسخه افزایش یافت که سرانه آن  ۲۷ شماره برای هر هزار نفر بود.
از  ۱۳۵۹ خورشیدی به بعد گذشته از نشریه های دولتی، گروههای مختلف سیاسی و اجتماعی اقدام به انتشار نشریه کردند.
افغانستان در  سال (  ۱۳۵۸ خورشیدی) شاهد تجاوز ارتش سرخ بود که پس از آن گروه های سیاسی و جهادی شکل گرفتند و هر یک نشریه ای را متناسب با خط فکری گروه خود منتشر می کردند.
گر چه دراین دوران تیراژ نشریات زیاد نبود، اما تعداد عنوان آنها زیاد بود، برخی به صورت روزانه، تعدادی در قالب هفتگی ، ماهانه و گاهنامه نیز منتشر می شد.
در چنین شرایطی نشریات گروههای جهادی انعکاس دهنده اندیشه و مواضع سیاسی،نظامی، عقیدتی و جهادی آنان بود و نشریات دولتی هم بنگاه تبلیغاتی برای حاکمیت بود.
در این زمان دولت افغانستان تسلط زیادی بر رسانه ها داشت و آنچه که در تضاد با افکار و سیاست های دولتی بود، به چاپ نمی رسید.
طالبان نیز در زمان حاکمیت پنج ساله خود در افغانستان کنترل شدیدی بر مطبوعات اعمال می کرد و فقط مطالب مورد نظر آنها چاپ و منتشر می شد.
بعد از سقوط گروه طالبان در سال  (  ۱۳۸۰ خورشیدی) دولت جدید افغانستان، قانون آزادی مطبوعات را اعلام کرد و کنترل و اعمال نفوذهای گذشته را حذف نمود و نشریات قادر به بیان دیدگاه های خود شدند.
دولت جدید افغانستان تسهیلاتی برای صدور نشریه فراهم کرد، به گونه ای که متقاضیان می توانند با معرفی “مدیر مسوول” و “ارائه درخواست” از وزارت فرهنگ و اطلاعات مجوز چاپ نشریه دریافت کنند.
مدت زمان صدور مجوز نشریه در افغانستان،  ۲۴ ساعت است و افراد می توانند قبل از دریافت مجوز، به صورت پیش شماره نشریه خود را چاپ و توزیع کنند.
پیشینه صنعت چاپ در افغانستان به سال های  ( ۱۲۴۷ الی  ۱۲۵۸ خورشیدی ) بازمی گردد که اولین بار کتاب های درسی و تمبر پستی طی این سال ها در این کشور به چاپ رسید و بعد از آن جراید منتشر شدند.
اولین نشریه ای افغانستان، “شمس النهار” کابل نام داشت که در سال (  ۱۲۵۲ خورشیدی) به همت “میرزا عبدالعلی خان” منتشر شد.
در سال (  ۱۲۸۴ خورشیدی) نیز نشریه “سراج الاخبار” آغاز منتشر شد، که به دلیل سیاست سختگیرانه دولت وقت این نشریه در آغازین روزهای فعالیت از چاپ باز ماند.
شش سال بعد این نشریه دوباره به همت “محمود طرزی” منتشر شد که از وی به عنوان پدر مطبوعات افغانستان نام می برند.
طرزی، با انتشار سراج الاخبار نه تنها به ایجاد جنبش روشنفکری در این کشور کمک کرد، بلکه تلاش نمود تا زبان نوشتاری را به زبان گفتاری نزدیک کند که این کار باعث ایجاد زمینه هایی برای “رمان ” نویسی در افغانستان گردید.
پس از آن روزنامه “انیس” در سال  (  ۱۳۰۶ خورشیدی) با تلاش “غلام محی الدین انیس” که از مصر به افغانستان بازگشته بود ، منتشر شد که اکنون از این نویسنده افغان به عنوان پدر مطبوعات آزاد افغانستان یاد می شود.
در دوران زمامداری امیر”امان الله خان ” طی سال های  ( ۱۲۹۸ الی ۱۳۰۸ خورشیدی) نشریه “ارشاد نسوان” ویژه زنان و “سراج اطفال” برای کودکان به چاپ رسید که به این ترتیب رسانه ها در افغانستان از حالت ذکور خارج شدند.
مطبوعات در افغانستان همانند اغلب کشورهای همسایه به علت شیوه های سخت- گیرانه حکومتی و اعمال محدودیت نتوانستند ، به طور مرتب منتشر شوند.
بعد از سال  (  ۱۳۴۱ خورشیدی) بود که قانون آزادی مطبوعات در افغانستان به تصویب رسید و مردم این کشور شاهد انتشار تعداد زیادی از مطبوعات آزاد بودند.
در دوران حاکمیت دولت طرفدار شوروی وقت در افغانستان مطبوعات به دلیل سانسور و نبود آزادی بیان با مشکلات زیادی رو به رو بودند که تنها جراید حزب حاکم در افغانستان از آزادی لازم برخوردار بودند
در دوران حاکمیت مجاهدین و سقوط کابل به دست این نیروها اغلب مطبوعات آزاد دیگر توان ادامه فعالیت نداشتند و مطبوعات دولتی نیز با مشکلات زیادی روبه رو شدند.
احزاب جهادی نیز در این دوران رسانه های خاص خود را داشتند که فقط به تبلیغ دیدگاه آنان می پرداختند و جریان تفکرسازی نیز در این کشور بسیار کمرنگ شده بود.
در زمان طالبان اغلب مطبوعات از فعالیت بازماندند و روزنامه های دولتی مانند “هیواد” ،”انیس” و “شریعت” به عنوان ارگان مطبوعاتی نیروهای طالبان به چاپ می رسیدند.
بعد از سقوط طالبان در افغانستان، دولت انتقالی توانست با راه اندازی چاپخانه دولتی آزادی که در دوران جنگ های داخلی تمام ماشین های چاپ آن نابود شده بود، روزنامه انیس، هیواد و آرمان ملی را به چاپ برساند.
با استقرار حکومت انتقالی به رهبر “حامد کرزی” رییس جمهوری افغانستان قانون جدید مطبوعات اعلام شد که براساس آن، مطبوعات می توانند بدون مجوز انتشار خود را آغاز کنند.
بر اساس قانون جدید مطبوعات افغانستان، دولت موظف است تا شرایط و فضای کاری مساعد را برای فعالیت مطبوعات در کشور فراهم کند.
اولین قانون مطبوعات افغانستان در سال  ۱۳۸۰ خورشیدی بعد از سقوط طالبان تصویب شد و بعد در سال  ۱۳۸۱ در یک همایش بین المللی در کابل این قانون دوباره برای ایجاد راهکار و اصلاح دراختیار صاحب نظران مطبوعات قرار گرفت.
براساس قانون جدید توهین به اسلام ، سایر ادیان ، هتک حرمت و افترا به شخصیت ها نیز ممنوع اعلام شد.
در شرایط حاکم که مطبوعات نوشتاری افغانستان در چه وضعیتی قرار دارند باید گفت که چندی قبل اتحادیه خبرنگاران افغان با انتشار گزارشی از وضعیت رسانه ها و خبرنگاران در افغانستان ابراز نگرانی کرد.
در این گزارش آمده است که آزادی بیان در سال  ۲۰۰۷ میلادی در کشور روز به روز با چالش های جدیدی مواجه خواهد شد که این امر نگران کننده است.
بر اساس این گزارش، کاهش حمایت دولت از خبرنگاران و رسانه ها به چالش عمده برای مطبوعات افغانستان تبدیل شده است.
این اتحادیه اعلام کرد که این نگرانی وجود دارد، رسانه های دولتی افغانستان به بنگاه تبلیغاتی برای مقامات دولتی تبدیل شده که این کار خطری برای آزادی بیان در این کشور به حساب می آید.
خبرنگار ایرنا نظر “محمد زبیر شفیقی” مدیر مسوول روزنامه “ویسا” را در باره وضعیت رسانه های نوشتاری افغانستان جویا شد.
شفیقی رشد مطبوعات در افغانستان را به علت نبود فرهنگ روزنامه خوانی “کند” توصیف کرد.
وی مشکلات دیگر مطبوعات را مسائل اقتصادی عنوان کرد و گفت که به دلیل نبود آگهی های بازرگانی رسانه های نوشتاری افغانستان با مشکلات زیادی روبه رو هستند.
شفیقی از دولت افغانستان خواست تا از مطبوعات مستقل و آزاد در این کشور حمایت کند و راه را برای رشد آنها فراهم کند تا در شرایط کنونی این رسانه ها از رشد لازم برخور دار شوند.
“لیاقت علی امینی” مدیر مسوول روزنامه افغانستان یکی از پر تیراژترین روزنامه های کابل هم به خبرنگار ایرنا گفت: مشکلاتی برای رسانه های نوشتاری در افغانستان وجود دارد.
وی گفت: خود سانسوری مطبوعات و سانسور آنها از طرف حامیان مالی آن از جمله مشکلاتی است که مطبوعات این کشور با آن مواجهند.
امینی در ادامه تاکید کرد: تاکنون سانسور و فشار از طرف مقامات دولت بر رسانه های این کشور وجود نداشته، ولی تعدادی از نهادها دولتی به دلیل انتقاد رسانه ها از آنان تهدیدهایی را نیز انجام داده اند.
وی درباره مشکلات اقتصادی مطبوعات افغانستان گفت: با توجه به فعالیت اقتصادی بخش خصوصی در کشور، آگهی های بازرگانی به قدر کافی وجود دارد که بتواند چرخه چاپ مطبوعات را به حرکت درآورد.
امینی تاکید کرد، مطبوعات غیرحزبی و بی طرف است که می توانند در این زمینه فعالیت کنند و مطبوعات وابسته به جناح های سیاسی و احزاب، تاکنون نتوانسته اند که جایگاه خود را در اجتماع باز کنند.
هم اکنون در افغانستان  ۱۲ روزنامه به نام های چراغ، هیواد، انیس، اصلاح، آرمان ملی، اتفاق اسلام، اوت لوک افغانستان، روزنامه افغانستان، کابل تایمز، افغانستان تایمز، راه نجات و ویسا به چاپ می رسد.
آمار دقیقی از تیراژ مطبوعات افغانستان در دست نیست.

استادان روزنامه نگاران افغانستان ومطبوعات:

استادان روزنامه نگاری  افغانستان براین اعتقادند که توقف وتعطیلی خودسران&#۱۷۲۸; مطبوعات باید ممنوع باشد.آنان به نظام  های آزادی گرا،مسؤلیت اجتماعی وتوسعه ای گرایش بشتری داشته اند.آنان در تبیین نظام مطلوب مطبوعات افغانستان باید ها ونباید های زیر ا لحاظ کرده اند
۱-    مطبوعات باید استقلال حرفه ای وبی طرفی خود را بارعایت اصول اخلاقی حرف&#۱۷۲۸; روز نامه نگاری حفظ کنند.
۲-    هیچ نهاد دولتی نباید قانونی وضع کند که آزادی بیان وآزادی مطبوعات رامحدود کند.
۳-    مطبوعات کشور باید درحفظ هویت فرهنگی وزبان ملی مشارکت داشته باشد.
۴-    برای جلو گیری از استبداد داخلی واستعمار خارجی درابعاد سیاسی وفرهنگی باید مقابله ومبارزه نماید .
۵-    دمکراسی یک دست آورد مثبت بشری است که مطبوعات باید درتوسع&#۱۷۲۸; آن ونیز درجهت تشویق مردم درامر انتخابات باید سهم قابل ملاحظه ای داشته باشند.
۶-    برای جلوگیری از تعرض به حقوق مردم واقلیتها باید مطبوعات چاره ای اندیشید.
۷-    همه اقلیتهای نژادی ،مذهبی ،قومی وسیاسی باید ازهر گونه تعرض مطبوعاتی درامان باشند.
۸-    وظیف&#۱۷۲۸; مطبوعات صرفأ انعکاس رویداد ها نیست،هدف از انتشار روزنامه باید اطلاع رسانی ،آموزش ،کمک به پیشرفت وتوسع&#۱۷۲۸; اجتماعی باشد.
۹-    روز نامه نگار باید آزادی ومسئولیت را باهم بیاموزند.
استادان روز نامه نگار افغانستان باهر گونه کنترل ونظارت پیش از انتشار نیز مخالفند وآزادی وکثرت گرایی رادر مطبوعات لازم وملزوم یکدیگر می دانند.
استادان درزمینه تبادل اطلاعات توافق نسبی دارند ومعتقیدند که پیامهای ارتباطی (اخبار واطلاعات ) باید آزادانه ازخارج به داخل وازداخل به خارج انتقال یابند .
همچنین پاسخ گویان درحمایت از جنبش های پیشرو جهانی توافق نسبی دارند ومعتقدند که مطبوعات باید از جنبشهای پیشرو جهانی حمایت کنند ونیز درزمینه وحدت مردم بر این باورند که مطبوعات ا ز ابزارهای ایجاد اتحاد ویک پارچگی میان مردم هستند.
به اعتقاد پاسخ دهندگان ،عقاید مردم ،رفتار مخاطبان واصول اخلاق حرف&#۱۷۲۸; روز نامه نگاران ابزار های کنترل مطبوعات هستند وعقیده هاواندیشه ها باید از شانس مساوی برای ارائه، برخوردار باشند.
درزمین&#۱۷۲۸; رسالت مطبوعات نیز استادان روزنامه نگاری معتقدند که مهمترین رسالت مطبوعات نظارت بر اعمال دولت مردان است.
درزمینه تحقق عدالت اجتماعی درجامعه نیز مطبوعات می توانند سهم ونقش قابل ملاحظه ای داشته باشند.
استادان روزنامه نگاری معتقدند که مطبوعات باید عهده دار وظیفه تحقق عدالت اجتماعی درجامعه باشند وبه ازمیان رفتن سلط&#۱۷۲۸; سرمایه داری کمک کنند.
براساس پاسخ آنان ،درباه تشکیلات روز نامه نگاری نیز می توان گقت که نهادی متشکل ازخود روز نامه نگاران (بدون دخالت  دولت )باید بر عملکرد روزنامه نگاران نظارت داشته باشد.
یکی ازوظایف مطبوعات هنجارسازی،آموزش،اطلاع رسانی وبسیج عمومی است که باید مطبوعات کشور به آن اهتمام ورزند .
درزمین&#۱۷۲۸;انتشار مطبوعات نیز میان پاسخگویان این توافق وجودداشت که انتشار مطبوعات باید ازطریق کسب مجوزرسمی از ار کان ویا وزارتخان&#۱۷۲۸; مربوطه  باشد.
همچنین مطبوعات درشرح توصیف شعار ها ونیز ایجاد چالش سهم دارند .یعنی کار مطبوعات باید ایجاد چالش تارسیدن به مرحل&#۱۷۲۸; بحث وتبادل نظرباشد.
همچنین استادان روز نامه نگاری افغانستان توافق نسبی خودرا بااین نظر که مطبوعات باید اهداف عمومی راکه به وسیل&#۱۷۲۸;مدیریت سیاسی جامعه تعریف وتبیین می شود دراو لویت کار خود قرار دهند ابراز داشتند .
ودر مخالفت با این که مطبوعات باید دولت حاکم رابه هر وسیل&#۱۷۲۸;ممکن تقویت کنند ویکی ازکار کرد های عمده مطبوعات افشاگری علیه کسانی است که قصد ضربه زدن به حکومت رادارند ،هم صدابودند.آنان با این نظر که ((نظام حاکم بر جامعه حق دارد به نفع اهداف مورد نظر خود مطبوعات راسانسور ودرکار آنها مداخله کند))مخالفت کردند.
آنان همچنین این امر را که «وظیف&#۱۷۲۸;مطبوعات تهجیین ،تبلیغ سیاسی وسازماندهی مردم درجهت اجرای هدفهای دولت است » نپذیرفتند .
سر انجام بانقش دولت درکنترل مطبوعا ت به این معنی که حکومت حق دارد در محتوی مطبوعات قبل از انتشار دخالت کند ونیز بامفهوم این که مطبوعات باید به وسیل&#۱۷۲۸;دولت اداره شود؛مخالفت کردند.
مطبوعات در قانون اساسی
در ادبیات سیاسی مطبوعات را رکن چهارم دمکراسی لقب داده اند، و تحقق دمکراسی در کشورها را بدون وجود «آزادی مطبوعات» امری ممتنع دانسته اند
آزادی مطبوعات ورسانه همانند یک ضمانت نامه ازجانب دولت ها به رسانه های  عمومی در مقابل مواجهه با روند های محدود کننده&#۱۶۲۰; ابراز نظر درجوامع می باشد که حقوق قانونی رسانه ها و همچنین مراجع رفع اختلاف بین رسانه ها و شاکیان را مشخص می کند. این حقوق در بسیاری از کشورها به صورت قانونی و در چهارچوب قوانین اساسی آن کشور تعبیه شده است تا از آزادی مطبوعات حمایت به عمل بیاید.
در قانون اساسی افغانستان ماده ۳۴چنین آمده است «آزادی بیان از تعرض مصون است.
هر افغان حق دارد فکر خودرا به وسیله گفتار،نوشته، تصویر ویاوسایل دیگر،بارعایت احکام مندرج این قانون اساسی اظهار نماید.
هر افغان حق دارد مطابق به احکام قانون،به  طبع ونشر مطالب،بدون ارائه قبلی آن به مقامات دولتی،بپردازد»
نکاتی از قانون مطبوعات افغانستان
مطبوعات : آن حروف و اشکال طبع شده ای است که مطالب یا صورتی را افاده نموده و شامل تمام وسایل ارتباط همگانی مانند روزنامه ، جریده، مجله، رساله، کتاب، موعظه، خطابه و بیانیه باشد
ماده ۱این قانون به تاسی از حکم ماده سی و چهارم قانون اساسی ورعایت ماده نزدهم میثاق بین المللی حقوق بشر، به منظور تامین حق آزادی فکر و بیان و تنظیم فعالیت رسانه های همگانی در کشور وضع گردیده است.
ماده ۲اهداف این قانون عبارت اند از
۱-ترویج و حمایت از حق آزادی فکر و بیان، دفاع از حقوق ژورنالیستان و تامین شرایط فعالیت آزاد آنها
۲- ترویج و انکشاف رسانه های همگانی آزاد، مستقل و کثرت گرا.
۳- فراهم کردن زمینه مناسب برای اظهار فکر و احساس اتباع کشور توسط گفتار ، نوشته، رسم، تصویر، ثبت روی نوار ، تمثیل، حرکت و سایر پدیده های علمی ، ادبی، هنری و طبع و نشر
۴- رعایت اصل آزادی بیان و رسانه های همگانی مسجل در میثاق بین المللی حقوق بشر با نظرداشت دین مبین اسلام.
ماده ۴(۱)هر شخص حق آزادی فکر و بیان را دارد . طلب، حصول ، انتقال معلومات و نظریات بدون مداخله و محدودیت از طرف مسوولین دولتی شامل این حق بوده و در برگیرنده آزادی بیان و وسایل پخش ، توزیع و دریافت معلومات نیز می باشد.
(۲) دولت، آزادی رسانه های همگانی را حمایت و تقویه مینماید . هیچ شخص حقیقی یا حکمی بشمول دولت و ادارات دولتی نمی تواند فعالیت رسانه های خبری و یا معلوماتی را منع، تحریم
، سانسور یا محدود نموده و یا طور دیگری در امور نشر رسانه های همگانی و معلوماتی مداخله کند. کمیسیون بررسی مندرج ماده (۴۲) این قانون از این حکم مستثنی میباشد.

پیام روز جهانی آزادی مطبوعات:

پیام روز جهانی آزادی مطبوعات به جوامع بشری این است که آزادی مطبوعات بر اثر مبارزات سخت و خستگی‏ناپذیر مردان و اندیشمندانی به وجود آمده که در قرون جدید با عشق و علاقه فراوان برای تأمین آزادی و رهایی از اسارت و درماندگی انسان‏ها، تلاش ورزیده‏اند و چه بسا جان خود را در این راه از دست داده‏اند. لذا مسئولیت انسانی ما می‏طلبد که از این میراث گران‏بها به خوبی پاسداری نموده، در راه کمال آن بکوشیم تا صاحبان اندیشه و قلم و به خصوص اصحاب رسانه‏های مکتوب در فضای آزاد و بدون خطر، بتوانند نقش مفید و سازنده خود را در جامعه به نیکی ادا کنند.
غیاب آزادیِ بیان ممکن نیست و آزادی‏ها بدون این‏که از طریق مطبوعات تقویت و تضمین شود، دوام نمی‏آورد و به مرور در زیر چرخ‏های سنگین استعمار و استبداد، از بین خواهد رفت
دولت افغانستان دررویا روی با آزادی مطبوعات:
درافغانستان تلاشهای زیادی برای محدودکردن آزادی مطبوعات که بدون آنهم رسانه ها زیرفشارهای گوناگون قراردارند ؛ براه انداخته شده است. این روند ازیک سوتوسط اشغال کرسیهای بلندپایه دفاتروادارات مربوط به مطبوعات توسط کسانی که گفته می شود به دموکراسی وآزادی بیان باورندارند وازطرف دیگرازطریق بازنگری قانون مطبوعات به صراحت دیده می شود.
وازسوی دیگر مطبوعات ورسانه های گروهی درکل به شکلی ، زیرسانسورقرارداده شده اند؛ ولی گذشته ازاین گفته می شود که درپیش نویس قانون مطبوعات که ازسوی وزارت اطلاعات وفرهنگ به پارلمان برای تایید فرستاده شده است ؛ نکات تازه ای وارد شده اند که نگرانیهای فزاینده ای درمیان روزنامه نگاران وقلم بدستان به وجود آورده است.
درقانون اساسی دولت افغانستان آزادی بیان وآزادی مطبوعات همسان حقوق بشرتاکید شده است. ولی شهرواندان افغانستان می توانند براساس همین قانون صرف درداخل چوکات احکام شرعی استفاده نمایند که همین محدودیت را می توان عملاً درقانون مطبوعات افغانستان دید- آزادی بیان بدون سانسوردولت- درماده چهارم قانون مطبوعات افغانستان آمده است. همچنین درماده ۳۱ قانون مطبوعات آن چه را مخالف اسلام باشد منع قراراداده است . برای تحلیل وتعیین حدود وثغوراین که چه چیزی مخالف شرع است شورای علما مسوول می باشد.
درنتیجه دربسیارازولایات سردمداران جنگی حتا به وسیله زورآزادی مطبوعات را پامال می کنند .به همین سبب روزنامه نگاران درافغانستان حین تهیه وارائه گزارشهای شان به موانع غیرقابل گذربرمی خورند؛ تا حد که قربانی یک تخلف بسیارمعمولی می شوند.
آنچه بیشترباعث نگرانی اهل مطبوعات شده است اقداماتی اند که آزادی مطبوعات ورسانه های گروهی را محدود وغیرقانونی می سازند.
رحیم الله سمندر رییس اتحادیه آزاد ژورنالیستان دربرابرآزادی مطبوعات درافغانستان موانع زیادی می بیند: ” افغانستان یک کشورمذهبی وسنتی است وآزادی بیان طوری که باید باشد دراین کشوروجود ندارد.دراینجا درآزادی مطبوعات مشکلات زیاد وجود داشته ، سانسورخیلی زیاد است . مثلاً درمورد تروریزم ، رهبران جهادی ، کارکردهای رهبران جهادی ، کلمه جنگسالار، فساد اداری ویا درمورد کشت ویا قاچاق مواد مخدر.
اقدامات حکومت درمحدود ساختن آزادی مطبوعات ازچند ماه به این سو به شکل آشکاردرجریان بوده است. به ویژه پس ازروی کارآمدن چهره های نو در راس ادارات مربوط به مطبوعات  خیلی محسوس است. سید آقاحسین فاضل سانچارکی رییس یکی دیگرازاتحادیه های آزاد ژورنالیستان افغانستان می گوید: ” ازهشت ماه به این سو حکومت افغانستان یک برخورد بسیارنامناسب را درقبال رسانه ها داشته که سبب تشویش ونگرانی اهل مطبوعات ورسانه ها شده است. حکومت افغانستان تلاش دارد که محدودیتهای زیادی را علیه گردش آزاد اطلاعات درجامعه بوجود بیاورد. ریاست امنیت ملی یک اعلامیه بیست چندماده ای صادرکرد ودرآن قید وقیود زیادی را علیه رسانه ها مطرح کرده است. بعداًرییس جمهورافغانستان به مناسبت سالروزاستقلال افغانستان بیانیه داشت که درآنجا موضعگیری بسیارتندی علیه رسانه ها ومطبوعات داشت.
روزنامه نگاران افغانستان هم با توجه به این نگرانی دست به گردهمایی هایی فراوان زده محافل اعتراض شان را درنقاط مختلف برگزارنمودند. پس ازکابل روزنامه نگاران طی محفل درمزارشریف درخواهان آزادی های مشروع درقانون مطبوعات شدند.
اتحادیه ژورنالیستان افغانستان به رهبری فاضل سانچارکی ؛ طی نشستهای متواتربا نمایندگان پارلمان نیزنگرانی هایش را ابرازنموده است. به گفته ی سانچارکی نمایندگان پارلمان گفته اند که وزارت اطلاعات وفرهنگ خواهان تغییرات درقانون مطبوعات می باشد.
مطبوعات؛ چشمان همیشه ناظر مردم:
یکی از وظایف خطیر مطبوعات که شاید بتوان آن را با ارزش ترین و مهم ترین وظیفه دانست، نظارت بر امور جامعه و به ویژه جریان قدرت و حاکمیت است.
رسانه ها ومطبوعات در حقیقت گوش و چشم مردم هستند که همچون آیینه حقیقت نما، به بیان مسایل جامعه می پردازند و از این طریق می توانند خطاها را به حاکمان جامعه گوشزد نمایند.
اصولاً مطبوعات آن گاه می توانند از انجام این وظیفه مهم سربلند بیرون بیایند که از سر شفقت بر مردم، بدی ها را بر شمرده و بر آنها بخورشند و از سویی دیگر خوبی ها را هم اعلام کنند.
در پایان، باید گفت: مطبوعات هم می توانند مفید باشند هم مضر؛ هم می توانند فرصت باشند هم تهدید، اما حقیقتی که لازم به ذکر است این که وجود مطبوعات به دلیل آگاهی بخشی و نشاطی که به جامعه می دهد، ضروری است به این شرط که از عنصر نظارت سازنده بر آنها غفلت نشود.

نوشته شده توسط محمد علی جعفری
جامعه المصطفی العالمیه   «مدرسه عالی تخصصی فقه واصول»
عنوان  «آزادی مطبوعات در افغانستان»
استاد راهنما:  احمد رضا توحیدی
محقق : محمد علی جعفری
دوره کار شناسی،  بهار :۱۳۸۸
منبع:

نظام مطبوعات افغانستان / دکتر محمد هاشم عصمت اللهی / تهران / بیکران /1382
جرایم مطبوعات / سعید مرتضوی / تهران /امیر کبیر/1383
داد گاه مطبوعات درجمهوری اسلامی ایران / محمد جواد صالحی انصاری / انتشارات


نوشته شده توسط:صادق کاخکی - 11476 مطلب
پرینت اشتراک گذاری در فیسبوک اشتراک گذاری در توییتر اشتراک گذاری در گوگل پلاس
بازدید: ۲۲۲
برچسب ها:
دیدگاه ها

تصویر امنیتی را وارد کنید *